Μεταφράσεις
Άλλες σελίδες:
Ενότητες
Χάρτης Σελίδας
Κοινωνιολογικά Αναγνώσματα
Επικοινωνία
Kompan Adepa
Πήγαινε στους ανθρώπους
Ghana Web
Τελετουργικό της Ιερής Μαύρης Γλωσσολογικής Ράβδου
από τον Phil Bartle, PhD
Μετάφραση: Δαγδεβερένης Δημήτρης
Όσο έκανα την έρευνα μου για το διδακτορικό στο Πανεπιστήμιο της Γκάνα (1971-79), την εθνογραφία μιας κοινότητας που επεκτείνεται μέσω της κυκλικής μετανάστευσης, έμαθα για το τελετουργικό της μαύρης ράβδου (apoma.tuntun).
Η εργασία μου ήταν για την κοινωνική οργάνωση και τον πολιτισμό του λαού της Kwawu, που ακολουθούσαν τα μέλη της κοινότητας Obo στα διάφορα μέρη που μετανάστευαν και εξέταζα τους δεσμούς τους με την πατρίδα καθώς και την διατήρηση μιας εκτεταμένης κοινότητας. Χρησιμοποίησα διάφορες μεθόδους έρευνας, περιλαμβανομένων ερευνών σε νοικοκυριά, ποιοτικές συνεντεύξεις και συμμετοχική παρατήρηση. Το γεγονός αυτό οδήγησε στην παρατήρηση αρκετού υλικού που ήταν μια ευτυχής συγκυρία - απρόσμενες απολαύσεις.
Στους Akan, η λέξη "okyeame" σημαίνει πολλά περισσότερα απ'το "γλωσσολόγος" (που είναι η συνήθης μετάφραση). Ο γλωσσολόγος είναι εκπρόσωπος, πρέσβης, διπλωμάτης, μεταφραστής, έμπιστος σύμβουλος και βοηθός ενός ηλικιωμένου ή ενός αρχηγού...Στο δικαστήριο, όλες οι προσευχές είναι στην μορφή σπονδών , όπως το χύσιμο κρασιού από φοινικιά ή ποτών στο έδαφος προς τους θεούς και τους πρόγονους, και πάντοτε τελούνται από γλωσσολόγους ή άτομα που υποδύονται τον ρόλο των γλωσσολόγων. Καθώς το πρόσωπο του αρχηγού είναι ιερό , κατηλειμμένο από τους μητρογραμμικούς προγόνους, το κοινό δεν μπορεί να μιλήσει απευθείας στον αρχηγό και ο γλωσσολόγος πρέπει να χρησιμοποιηθεί ως ενδιάμεσος. Πολύ συχνά, αν χρησιμοποιούνται ειλικρινείς εκφράσεις, ο okyeame τις θέτει με πιο ευγενή και λιγότερο επιθετική γλώσσα. Μερικές φορές οι ηλικιωμένοι θεωρούνται ότι μιλούν την "γλώσσα των νεκρών," που μερικές φορές σημαίνει ότι μιλούν χρησιμοποιώντας παραδοσιακές παροιμίες, και μπορεί να κρύψουν τις προθέσεις τους από το κοινό που είναι απίθανο να γνωρίζει τι μπορεί να υπονοούν αυτές οι παροιμίες.
Κάθε έξι εβδομάδες στο παραδοσιακό ημερολόγιο Bartle, 1978:82) η Akwasidae διακρίνεται ως μια ξεχωριστή ημέρα. Είναι μία από τις "dabone" στις οποίες δεν τελούνται κηδείες και καμία είδηση θανάτου δεν πρέπει να γίνει γνωστή στον αρχηγό. Όταν μια τέτοια ημέρα ανακηρύσσεται ως "kese" (μεγάλη), ένα μεγάλο "durbar" (Ινδική λέξη που εισήχθη από τους Βρετανούς την διάρκεια της αποικιοκρατίας) τελείται. Στα Twi λέγεται afahye. Έξω από το παλάτι του αρχηγού, κάτω από ένα ιερό δέντρο (Ohantrase), οι άνθρωποι συγκεντρώνονται σε ένα μεγάλο κύκλο, ενώ οι ιερείς και οι υπαρχηγοί κινούνται γύρω από τον κύκλο σε φορά προς τα αριστερά και χαιρετούν όλους όσους είναι ήδη παρόντες...Οι ιερείς και οι ιέρειες συχνά πηγαίνουν γύρω γύρω περισσότερες από μία φορά, εάν είναι κατηλειμμένοι από τους θεούς τους που στην συνέχεια ακολουθούν την ίδια διαδρομή. Υπάρχει πολλές τυμπανοκρουσίες και χορός καθώς οι υπαρχηγοί, οι ιερείς και οι ιέρειες μπορούν να έρθουν με την συνοδεία τους που περιλαμβάνει βοηθούς και μουσικούς...Η afahye σε μια μεγάλη (kese) adae είναι μια δημόσια γιορτή που ενισχύει δημόσια την ταυτότητα και την αλληλεγγύη της κοινότητας.
 |
Ο Επικεφαλής Γλωσσολόγος Obo μπορεί να κάθεται στα γόνατα ενός άλλου γλωσσολόγου
Ο Επικεφαλής Obo, που επίσης είναι ο προϊστάμενος του Τμήματος Nifa της Kwawu, μιας ανώτατης υπηρεσίας, έχει εφτά γλωσσολόγους. Ο καθένας είναι επικεφαλής μιας διαφορετικής μητρικής γενεαλογίας μεταξύ της συνομοσπονδίας που συνιστά την oman (κρατική) δομή των Obo...O Επικεφαλής Γλωσσολόγος είναι μέλος της φυλής Aduana (σκύλος: Lycaon Pictus), την ίδια ομάδα με αυτή του επικεφαλή, αυτής (της φυλής) που κατοικούσε την Kwawu πολύ πριν από αυτή του επικεφαλή που ήρθε από την περιοχή που τώρα είναι γνωστή ως Brong Afaho (ο άνω ρους του ποταμού Tano) και εγκαταστάθηκε ως αρχηγός της φυλής.
Αυτό που είναι λιγότερο γνωστό είναι ότι σε κάθε Adae (είτε είναι kese είτε όχι) ο επικεφαλής, οι γλωσσολόγοι και οι σημαντικοί ηλικιωμένοι πάντοτε συναντιούνται στο παλάτι του επικεφαλή, στο εσωτερικό δωμάτιο εκεί όπου φυλάσσονται τα μαύρα σκαμνιά. Εκεί αποδίδουν σπονδή με ποτό προς τους προγόνους...Αυτό γίνεται συνήθως στις πέντε το πρωί (χαράζει γύρω στις έξι)...Το τελετουργικό είναι πολύ όμορφο καθώς οι ηλικιωμένοι και οι γλωσσολόγοι ψέλνουν τις απαντήσεις στον Επικεφαλή Γλωσσολόγο με μελωδικό και αρμονικό τρόπο, όπως ακριβώς τραγουδούσαν οι Χριστιανοί μοναχοί του Μεσαίωνα.
Είχα υιοθετηθεί από τον προηγούμενο επικεφαλή Obo πριν λίγα χρόνια όταν ήμουν δάσκαλος σε ένα γειτονικό σχολείο σε μια άλλη πόλη. Ο θετός μου πατέρας πέθανε όταν ήμουν στον Καναδά...Όταν επέστρεψα με μια υποτροφία της Κοινοπολιτείας την οποία πλήρωνε η Γκάνα ως φοιτητής κοινωνιολογίας στο Legon, επανήλθα στους Obo και ο νέος επικεφαλής με αποδέχτηκε ως γιο του προς τιμή του νεκρού μητρογραμμικού προγόνου του. Αστειεύτηκε ότι κληρονόμησε όλη την περιουσία και τις υποχρεώσεις από τον μητρογραμμικό του θείο, ωστόσο δεν είπε τι ήμουν από δύο.
Καθώς κανένας δεν μπορεί να κληρονομήσει από τον πατέρα στην μητρογραμμική κοινωνική οργάνωση των Akan, παρέμεινα γιος του επικεφαλή. "Είναι καθήκον των πατέρων να βοηθούν στην εκπαίδευση των παιδιών τους. Το κράτος της Γκανα πλήρωσε τα δίδακτρα και την διαμονή σου, αλλά εγώ μπορώ να σε βοηθήσω ανοίγοντας πόρτες για τις διδακτορικές σου σπουδές. Αν υποσχεθείς ότι θα κρατήσεις τα μυστικά τους, τότε θα ανακοινώσω σε όλους τους υπαρχηγούς και τους ιερείς ότι θα πρέπει να σου πουν και να σε διδάξουν οτιδήποτε θέλεις να μάθεις."...Κράτησε τον λόγο του, ανακοίνωσε ότι μπορούσα να έχω πρόσβαση σε όλα τα κτίρια και τα τελετουργικά και αυτό άξιζε πολύ περισσότερο από οποιαδήποτε υποτροφία.
Επίσης υιοθετήθηκα σε μια μητρική γενεαλογία, ως ο ανιψιός του Nana Kwame Ampadu, Επικεφαλή της Asona (λευκό κοράκι) και των φατριών Dwumina της Obo, καθώς και στους Gyaasewahene της Obo (υπό τον Gyaasehene, Υπουργό εσωτερικών στην Obo oman)...Ο Nana Ampadu ήταν ο πατέρας του μουσικού που έγινε ο αρχηγός του συγκροτήματος African Brothers International Band και που αφηγήθηκε τόσες πολλές παραδοσιακές ιστορίες μέσα από την μουσική του τις οποίες είχε μάθει από τον πατέρα του...Ο Nana Ampadu ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς πληροφοριοδότες μου (δεύτερος μετά τον Kontihene) και πηγή αρκετής από την ιστορία και τον πολιτισμό των Akan γενικότερα (μητρογενεαλογικά σχετίζεται με τον Okyenhene, Επικεφαλή των Akyem Abuakwa στην Kyibi καθώς και με τις φατρίες Dwumina (Asona) που κυριαρχούν στην Περιφέρεια Benkum της Kwawu) και ειδικότερα για την Kwawu και την Obo.
Οι γλωσσολόγοι Obo με δίδασκαν να λέω προσευχές (απόδοση σπονδών)...Όταν Ευρωπαίοι ή Αμερικανοί Χριστιανοί ιεραπόστολοι έρχονταν στην επικράτεια του αρχηγού έπρεπε να φέρουν ένα μπουκάλι ποτό, ακόμα κι αν απείχαν από το αλκοόλ...Θεολογικά δεν τους άρεσε ότι το ποτό θα χρησιμοποιούταν για προσευχή προς τους θεούς και τους προγόνους. Ήταν φανερό ότι ορισμένοι δεν αισθάνονταν άνετα καθώς πίστευαν σοβαρά ότι τα παραδοσιακά οινοπνευματώδη ποτά ήταν διαβολικά ή σατανικά...Αλλά αν ήθελαν να χτίσουν μια εκκλησία, ένα σχολείο ή μια κλινική, χρειάζονταν την ευλογία του επικεφαλή και των ηλικιωμένων...Ο επικεφαλής ευχαριστιόταν να χρησιμοποιεί φράσεις όπως "αδερφοί και αδερφές εν Χριστώ" και "Στο όνομα του Χριστού σωτήρα μας", οι οποίες ήταν αρκετά συμβατές με την Αφρικανική συγκριτική θεολογία του, αλλά αρκετά ξένες στους συντηρητικούς προτεστάντες...Από την στιγμή που ήμουν μαθητευόμενος γλωσσολόγος, ο επικεφαλής μου ζητούσε με ειρωνική ευχαρίστηση να αποδίδω τις σπονδές για αυτόν όποτε έρχονταν ιεραπόστολοι στην επικράτεια του.
 |
Γλωσσολόγοι σε μία Adae Kese (Έλαβε χώρα στο ποδοσφαιρικό γήπεδο Mpraeso)
Ένα Σάββατο, πριν από μια Akwasidae, ο Επικεφαλής Γλωσσολόγος Obo μου είπε να έρθω στο προγονικό του σπίτι περίπου μια ώρα πριν από τις προσευχές των πέντε στο παλάτι του Επικεφαλής Obo...Έτσι έκανα και εκεί ήμουν μάρτυρας σε ένα τελετουργικό για το οποίο δεν είχα ακούσει ούτε είχα διαβάσει ποτέ. Το ιερό τελετουργικό των μαύρων γλωσσολόγων.
Πρώτα θα σας μιλήσω λίγο για το "apoma" (Ράβδος Akan).
Παρόλο που ορισμένοι Ευρωπαίοι ειδικοί προσπαθούν να δουν την προέλευση του apoma στην ασημένια ράβδο του Κυβερνήτη του κάστρου στην Elmina, και συνεπώς σχετιζόμενο με το σκήπτρο ή την μαύρη εβένινη ράβδο (που χρησιμοποιείται από τον Black Rod-αρχικλητήρα της Βουλής των Λόρδων) των Ευρωπαϊκών βασιλικών οικογενειών, υποστηρίζω ότι κάτι τέτοιο είναι ασήμαντο. Αυτό που κάνουν οι Akan με το ραβδί είναι ξεκάθαρα δικό τους διακριτό γνώρισμα και έτσι θα πρέπει να γίνεται αντιληπτό 1. Η ράβδος έχει το μέγεθος και το σχήμα εκείνης των πεζοπορικών επιτελείων των Προσκόπων και ίσως ο Baden Powel να την συνέστησε στους προσκόπους μόλις άκουσε την χρήση τους από τους ηλικιωμένους της Γκάνα.
Το πάνω μέρος της ράβδου φέρει κάποιο σκάλισμα ή σύμβολο...Αυτή του Επικεφαλή Γλωσσολόγου Obo είναι το σκάλισμα ενός σκύλου, το τοτέμ της Aduana, βασιλικής μητρικής γεναλογίας των Obo. Αυτή του κάθε γλωσσολόγου που χρησιμοποιείται από τους επτά γλωσσολόγους των Obo είναι επίχρυση, ίσως εξαιτίας του πλούτου για τον οποίο φημίζονται οι Obo. Οι γλωσσολόγοι σε μια φωτογραφία του ύψιστου επικεφαλή της Kwawu όταν ο Ramseyer έφτασε το 1888 είχαν διχαλωτά πάνω μέρη.
Όταν ο okyeame σηκώνεται στο δικαστήριο του επικεφαλής για να μιλήσει, αυτή ή αυτός κρατάει το ραβδί και ακούγεται με σεβασμό επειδή όσα θα πει από εκείνη την στιγμή και μετά είναι επίσημα και τυπικά.
Στο προγονικό δωμάτιο με τα σκαμνιά του Επικεφαλής Γλωσσολόγου Obo είδα την συνηθισμένη συλλογή των μαυρισμένων σκαμνιών, αλλά πάνω στο τραπέζι στο κέντρο του τραπεζιού ήταν ένα σπασμένο ραβδί, μαυρισμένο όπως τα σκαμνιά των προγόνων.
Όταν ένας επικεφαλής ή ηλικιωμένος πεθαίνει, το σκαμνί του προετοιμάζεται να γίνει προγονικό. Στην αρχή μπορεί να σημειωθεί μόνο με μια μαύρη λωρίδα στο κάτω μέρος του, ωστόσο τοποθετείται στο προγονικό δωμάτιο με τα σκαμνιά. Οι μητρικές γενεαλογίες δεν είναι άκαμπτες στην ιστορία: η φήμη, η εξουσία και ο πλούτος τους αυξάνουν και πέφτουν, όπως και οι τύχες. Σε μια αντανάκλαση αυτού, όσο μια μητρική γενεαλογία είναι σε ανοδική εξέλιξη, ορισμένοι από τους προγόνους της ίσως λάβουν προαγωγές. Η γενεαλογία μπορεί να κερδίσει νέα γραφεία στην επικράτεια του επικεφαλή ή κάπου αλλού στο ζωντανό τμήμα της κοινότητας. Ένας πρόγονος, και συνεπώς το σκαμνί του, μπορεί να προαχθεί σε φήμη και σεβασμό.
Η πρώτη αύξηση του επιπέδου του είναι να γίνει τελείως μαυρισμένο. Για να το κάνουν αυτό, οι φροντιστές των σκαμνιών, συνήθως οι ηλικιωμένοι, άντρες και γυναίκες σε εμμηνόπαυση, χρησιμοποιούν την σκόνη boto.
Boto είναι ένα ενδιαφέρον παραδοσιακό φάρμακο...Περιέχει κάρβουνο, αρκετά φαρμακευτικά βότανα και για το μαύρισμα του σκαμνιού ανακατεύεται με ασπράδι αυγού...Αν δείτε μια μικρή ουλή στο μάγουλο ενός παιδιού δεν πρόκειται για φυλετική ουλή όπως συμβαίνει για παράδειγμα στις ομάδες των Yoruba: είναι επειδή ένας παραδοσιακός βοτανολόγος έκανε εμβόλιο κατά του "πυρετού"(ελονοσίας)...Πρόκειται για βότανα σαν αυτά που βρίσκονται στον φλοιό συγκεκριμένων δέντρων (παρόμοια με το κινίνο στην Νότια Αμερική) και που μπορούν να ρίξουν τον πυρετό και να βοηθήσουν τον οργανισμό να καταπολεμήσει την ελονοσία. Η ίδια σκόνη boto ανακατεύεται με ένα ασπράδι αυγού, απλώνεται σε ένα προγονικό σκαμνί και σκληραίνει σχηματίζοντας βερνίκι...Αν ο πρόγονος λάβει περισσότερες προαγωγές, μερικές φορές και έναν αιώνα μετά, μπορεί να επικαλυφθεί με μια ασημένια λωρίδα και ίσως μία δεύτερη γύρω από το σκαμνί, σχηματίζοντας ορθές γωνίες με την πρώτη.
Η ράβδος που είδα στο τραπέζι έμοιαζε με ένα συνηθισμένο ραβδί...Δεν υπήρχαν σκαλίσματα στην άκρη του. Ωστόσο το μεταχειρίζονταν με ευλάβεια και ήταν σωστά μαυρισμένο με boto, σαν να ήταν ένα προγονικό σκαμνί...Στο τελετουργικό ήταν παρόντες μόνο οι επτά γλωσσολόγοι κι εγώ. Εκείνη την φορά μία από τους γλωσσολόγους ήταν γυναίκα...Ένας από τους γλωσσολόγους τελούσε την λειτουργία εκ μέρους του επικεφαλή και απέδιδε τις σπονδές του ποτού ενώ καλούσε τον Θεό (Το Ανώτατο Φωτεινό Σάββατο), την Μητέρα Φύση (Πέμπτη της Γης), τους θεούς και τους προγόνους, ορισμένους ονομαστικά και άλλους γενικά, και τους ζητούσε να ευλογήσουν όλους τους γλωσσολόγους, το έργο τους εκείνη την ημέρα adae, ειδικά μπροστά στο κοινό στην επικράτεια του επικεφαλής και να πάνε όλα καλά, με αξιοπρέπεια και χωρίς λάθη.
Αργότερα ο Επικεφαλής Γλωσσολόγος Obo μου εξήγησε ότι το αρχικό σκάλισμα είχε αφαιρεθεί και είχε προστεθεί στην δική του γλωσσολογική ράβδο, την οποία είχε κληρονομήσει από τον μητρογραμμικό του θείο2...Το σκάλισμα είχε επιχρυσωθεί. Ένας από τους εφτά γλωσσολόγους ήταν χρυσοχόος και είχε κάνει αρκετή δουλειά όπως για παράδειγμα επιμετάλλωση βασιλικών τεχνουργημάτων.
Όπως ένα προγονικό σκαμνί μαζεύει ορισμένη από την "δύναμη" ενός ζώντος επικεφαλή όταν κάθεται πάνω του και κρατάει αυτή την δύναμη μετά τον θάνατο του, έτσι και ένα apoma μαζεύει ορισμένη από την ενέργεια ενός ζώντος γλωσσολόγου, την απορροφά και την διατηρεί μετά τον θάνατο του.
Μετά το τελετουργικού του ιερού μαυρισμένου apoma στο προγονικό σπίτι του Επικεφαλή Γλωσσολόγου περπατήσαμε όλοι μαζί προς το παλάτι του επικεφαλή για να τελέσουμε το τελετουργικό του ιερού μαύρου προγονικού σκαμνιού, στο προγονικό του επικεφαλής σκαμνί 3.
Υποσημειώσεις:
1.
Μπορείτε να ανιχνεύσετε την προέλευση της κιθάρας
ως ένα όργανο με Ισπανικές και Αραβικές ρίζες,
αλλά αυτό που έκαναν οι Αφρο-αμερικάνοι μουσικοί
των μπλουζ είναι εκείνο που την καθιστά ως διακριτή
Αφρο-αμερικάνικη.
2.
Η λέξη "wofa" μεταφράζεται ως "θείος", αλλά μπορεί
να είναι οποιοδήποτε γηραιό μέλος της μητρογραμμικής
γενεαλογίας. Δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για
τον αδερφό του πατέρα.
3.
Μόνο ένα από τα προγονικά σκαμνιά τοποθετείται
σε ένα τραπέζι στο κέντρο του δωματίου: τα υπόλοιπα,
με το καθένα να αντιπροσωπεύει ονοματισμένους
προγόνους, αποθηκεύονται κατά μήκος των τοίχων.
Το επιλεγμένο σκαμνί είναι εκείνο που αγγίζει
πρώτο ο επικεφαλής όταν είναι με δεμένα μάτια
κατά την διάρκεια των τελετουργικών του σκαμνιού,
και του οποίου το όνομα (του σκαμνιού) υιοθετείται
για την βασιλεία του.
Αναφορές:
Το
κλασσικό έργο για την κοινωνική οργάνωση των
Akan είναι αυτό του Robert S. Rattray
Rattray,
R.S. (1923) Ashanti, Oxford, Clarendon Press, reprinted 1969
___
(1927 U) "Kwawu," Manuscript No. 108, Hand written. Three field notes books (II,
III and IV) pp. 3001-3239, Royal Anthropological Institute Library, London
___
(1927) Religion and Art in Ashanti, Oxford. The Clarendon Press
___
(1929) Ashanti Law and Constitution. Oxford. The Clarendon Press. reprinted 1969
OUP
(Αν
και ο ίδιος περιγράφει τα τελετουργικά των προγονικών
μαύρων σκαμνιών, δεν περιγράφει αυτό του μαύρου
προγονικού apoma). Η σημείωση αυτή βασίζεται στις
δικές μου παρατηρήσεις πεδίου, όχι σε κάτι που
γράφηκε από τον Rattray. Συμβουλεύω οποιονδήποτε
θέλει να εντρυφήσει στην μελέτη των Akan να διαβάσει
τον Rattray.