Çeviriler:

Diğer Sayfalar:

Kısımlar

Site Haritası

Anahtar Kelimeler

Ulaşım

Faydalı Dokümanlar

Yararlı Linkler

Bu yazı 2004 yılı Ekim ayında Japonya'nın Tokyo şehrinde
Chuo Üniversitesi'nce düzenlenen "Uluslararası Faaliyet Öğrenme Atölyesi: Pratikten Alınan Dersler"
adlı programda sunulmuştur.

Uygulamalardan edinilen
Katılımcı Minnettar Planlama Yaklaşımı [KMPY]'yla ilgili bazı tecrübeleri paylaşmak.
Toplum insanlarıyla ortaklık çalışmasında minnettar yaklaşım

yazan: Kamal Phuyal, PhD

düzenleyen: Phil Bartle, PhD

çeviren: Nesrin Yılmaz

Benim adım Kamal Phuyal. Ben 1987’den beridir toplumsal gelişme alanında çalışmaktayım. Gelişme alanında çalışmaya Nepal’de ücra bir köyde ‘toplum görevlisi’ olarak başladım. O tarihten beridir farklı yönetimler yada sivil toplum örgütleri aracılığıyla Nepal’in birçok bölgesinde, çoğunlukla kırsal kesimlerde çalışıyorum. Sürekli bir gelişim için insanların katılımcı olmasına, ve kaçınılmaz olarak onların liderliğine ihtiyaç olduğuna inanıyorum. Bu nedenle PRA, PLA ve diğer katılımcı yöntemleri öğrendim, ve 1990 yılından beridir bu yöntemleri kendi işimde uyguluyorum. Son beş yıldır ve daha fazlası, katılımcı minnettar planlama yöntemini uyguluyorum, bu yöntem toplumun olumlu ve güçlü yanlarına yoğunlaşır ve buna dayanarak gelişme planları oluşturur. Tecrübelerden edindiğim yada farkına vardığım kadarıyla bu yöntem değişim konusunda yerel halkla birlikte çalışmada daha etkin ve iyi bir araçtır. Burada, pratikte öğrendiklerimin bir kısmını sizlerle paylaşmak isterim.

1. KMPY: bir minnettar yaklaşım

1.1 KMPY ne demektir?

Katılımcı Minnettar Planlama Yaklaşımı (KMPY) Nepal’de 1999’dan sonra ortaya çıktı ve çeşitli organizasyonlar ve bireyler tarafından kullanılmaya başlandı. Ancak, farklı kurum ve bireyler farklı isimler altında kullanır, örneğin positif planlama yöntemi, minnetar planlama yöntemi vs. Bu yöntem ‘minnettar soruşturma (MS)' yönteminin yarattığı değerleri paylaşır.

İnsan-merkezcilik bu yöntemin en önemli faktörlerinden biridir ve bu faktör “gelişim sürecinde insaların katılımını” onların bir hakkı olarak savunur. Bu, yerel halkın kendi durumunu analiz etme hakkıdır ve daha iyi bir geleceği planlama hakkıdır. Yerel halk, tercihen marjinal insanlar, kendi hayatlarını ve koşullarını etkileyen ‘gelişim’le ilgili alınan kararlarda hak sahibi olmalıdır. Bunun için, dışardakiler yardımcılar olarak yerel halkı dinler, onlardan öğrenir ve yerel halkla beraber çalışır. Böylece, bu yöntem “gelişim organizasyonları toplumun sorunlarına katılmalıdır – yani toplum, bu kurumların belirlediği gündemlere katılan bir araç değildir” şeklinde katılımın öneminin altını çizer.

(KMPY)’in katılımcı yönteme diğer önemli katkısı toplumun sürekli ve kalıcı gelişimini sağlayan olumlu gücünün önemini savunmasıdır. Bu yöntem toplumun problemlerine yoğunlaşan yada onları gündeme getiren tartışmaları desteklemez, normalde bunlar insanlar arasında gerginliğe yada aşağılık duygusuna neden olur. İnsanlar arasında “bizim birçok problemimiz var – bizim zorluklarımız var” şeklindeki düşünceler güçlendirme sürecini başlatamaz. KMPY, böylece, herzaman insanların varolan güçlü noktalarını, başarı öykülerini, yerel kaynakların imkanını, ve yerel bilgi/pratiği paylaşmakla başlar. O, problemler yerine daha çok ‘gelişimin gerektiği alanlar’ ifadesini kullanır.

Bu yaklaşım aşağıda açıklanan basit fikirleri paylaşır:

• Yerel halk kendi durumunu dışardan bakanlardan daha iyi bilir. Bu nedenle gelişim süreci onlar tarafından yönetilmelidir.
• Kendi durumunu analiz etmek, daha iyi bir gelecek için düşünmek ve karar vermek, projelerini hayata geçirmek ve sonuçlarını değerlendirmek insanların haklarıdır.
• Farklılıklara saygı duymak. Farklı insanlar (çeşitli ekonomik sınıflara ait olanlar, farklı kast sistemi, vs.) farklı fikirlere, ihtiyaçlara ve isteklere sahiptir. Harekete geçirici (yani toplum görevlisi) bunlara saygı duymalı ve gerçekte varolanı öğrenmek için hepsini dinlemelidir.
• Yerel insanları, tercihen marjinal olanları, dinlemek, onlardan öğrenmek ve onları desteklemek.
• Yerel bilgiye ve pratiğe saygı duymak. Bunlardan öğrenmek.
• Gelişim süreci basit ve eğlenceli olmak zorundadır, böylece okuma-yazma bilmeyen insanlar bile kolaylıkla katılabilir.

1.2 KMPY süreci

KMPY uygulama sürecini şu şekilde takip eder:

Uygulama aşamalarında temel olarak o, Ek 1’de ayrıca açıklanan ‘katılımcı proje döngüsü’ basamaklarını takip eder. KMPY’nin herbir basamağı Ek 2’de detaylı olarak açıklanmıştır.

1.3 Neden KMPY?

KMPY’nin farklı toplumlarda çeşitli pratiklerle tecrübe edindiğim/farkına vardığım en önemli yönleri şöyle açıklanabilir:

• Bu, toplumda varolan problemler yada zayıflıklar yerine yerel halkın güçlü yönlerine dayanır. Mac Odell’in belirttiği gibi “problemleri ararsanız, daha fazla problem bulursunuz; başarıyı ararsanız, daha fazla başarı bulursunuz. Eğer kendi hayallerinize inanırsanız mucizeler yapabilirsiniz.” Bu nedenle biz, daha çok sadece problemlerin kökenlerini bulmak yerine, herzaman başarıya neden olan kökenlere konsantre olmalıyız.


• Positif çevre: Positif yönlerle ilgilenmek herzaman mutlu bir çevre yaratır. İnsanların yüzleri aydınlanır ve onlar uygulama süreci boyunca kendi kendilerine “biz birçok şeye sahibiz, şuan varolandan daha iyi şeyler yapabiliriz” şeklinde hissederler.


• Herzaman yerel halkı dinleyin ve onları kendi fikirlerini açıklamaları ve bu fikirleri diğerleriyle paylaşmaları için teşvik edin. Öncelik, gerçek koşullarını öğrenmek için marjinal insanları dinlemeye verilir. Sürecin kendisi basit, eğlenceli ve positif olduğu için marjinal insanlar kendi düşüncelerini ve hislerini paylaşarak bu sürece katılmada çok istekli olacaktır. Özellikle Nepal’de, ekonomik olarak yoksul ve aşağı kast olarak adlandırılan insanlar en savunmasız olanlardır (Nepalli toplumdaki marjinalliği anlamak için Ek 3’e bakın).


• Yerel halk başkaları tarafından kurulan hayalleri takip etmek yerine, toplumu değiştirmek için, KMPY’nin herzaman yerel halkı hayallerini şekillendirmeyi (yada gelişim hedeflerini) teşvik ettiği gibi, sosyal-kültürel bağlamda kendi hayallerini şekillendirir.


• Yerel kaynakların kullanımı: KMPY sürecine devam ettiğimiz zaman insanlar daha çok toplumun varolan kaynaklarına ilgi gösterir. Bu nedenle onlar, toplumun gelişmesiyle ilgili sürekli olarak yabancı (bağışta bulunan) kaynakları talep etmek yerine öncelikle yerel kaynakları kullanmayı ele alır. Böylece gerçek anlamda güçlendirme süreci başlar.


• ‘Gelişim kolaylaştırıcıları’nın fikir yapısını değiştirmek: gelişim kolaylaştırıcıları yerel halkın gücünü, onların kapasitesi ve yerel kaynaklardaki zenginlik anlamında, gördüğünde katılımcı yöntemin öneminin farkına varacaktır.

1.4 Kullanılacak araçlar

KMPY uygulamalarını yönetmek amacıyla birçok katılımcı araçlar, en önemli olarak PRA/PLA araçları, kullanılır. Bu araçlar özellikle yerel halkın bilgiyi açıklama ve paylaşma, ayrıca fikir tartışmalarını ve analizini sağlama yeteneğini geliştirmek için kullanılır. Birçoğu görseldir, yerel halkı yaratıcılığa teşvik eder. İnsanlar (kırsal bağlamda) yerel malzemeleri kullanır; örneğin değnek, taş, ot, odun, ağaç yaprağı, ve toprak. Onlar kalem ve kağıda alışkın değildir. Köy halkı için bu çok farklı bir anlama gelebilir: “köylülerin elleri kalem tuttuğunda titrer ve bir kağıdın ucunu tutmaya geldiğinde onlar tamamdır”. Aşağıda bahsedilen araçların bir kısmı kullanılabilir:

1. Sosyal haritalama
2. Kaynak haritası
3. Transect yürüyüşü
4. Çiftsel sıralama
5. Çizim, vb.

(Bu araçların kısa anlatımları için ek 4’e bakın)

3. KMPY kolaylaştırıcısı

Kolaylaştırıcının rolü sürecin başarılı olarak yürütülmesi açısından hayati önem taşır. Kolaylaştırıcılar genelde sürecin basite indirgenmesi için çalışırlar ve yerel halkın sürece dahil olması için elverişli bir ortam yaratırlar.

Kolaylaştırmanın uygun olmadığı biçimlerde marjinal insanların, özellikle okuma-yazma bilmeyen insanların ve fikrini söylemekte tereddüt edenlerin, katılımı imkansızdır. Pratiğin başarılı olması özellikle kolaylaştırıcıların sürece tamamen egemen olmadan düzenleyici ve aracı olmasına bağlıdır. Kolaylaştırıcılar zamanı kullanmalı, saygı göstermeli, açık ve kendini sorgulayıcı olmalı, ve müdahaleci olmamayı öğrenmelidir. Bu nedenle kolaylaştırıcılar katılımın seviyesini arttıracak gerekli yeteneğe sahip olmak zorundadır (çalışma alanlarındaki katılımın seviyesi için ek 5’e bakın). Bu noktada, bir kolaylaştırıcı olabilmek için ne tür yeteneklerin gerektiği sorusu gündeme gelir.

Bence iyi ve yetenekli bir kolaylaştırıcı olmak için üç ana unsurun bileşimi çok önemlidir: davranış, bilgi, ve yetenekler. Ancak, daha çok KMPY uygulamalarında başarılı bir kolaylaştırma için davranış hayati bir rol oynar. Bir kolaylaştırıcı olabilmek için en önemli, benim tecrübelerime dayanan, niteliklerin bazıları şöyle sıralanır:

Hepimiz kendi alanımızda tecrübelere sahibiz. Öyleyse, bu yeteneklerin nasıl arttırılabileceğini görmek için onları paylaşalım.

4. Sonuç olarak

KMPY herşey değildir. O bazı kısıtlamalara sahiptir. Geniş alanlarda kullanımı zor olsada bu yöntemin mikro seviyede daha etkili olduğu görülmüştür.

KMPY birden bire, nereden geldiği belli olmadan ortaya çıkan sihirli bir paket değildir. Bu yöntem Nepal’de kırsal kesim insanlarıyla birlikte yapılan çalışmalar boyunca gelişmiştir; ancak bu, şehir toplumlarında ve çeşitli kurumlarda da uygulanmıştır.

KMPY toplum içindir – yani toplum, bu yöntem için bir araç değildir.

Sadece iyi bir insan iyi bir kolaylaştırıcı olabilir. Bu nedenle KMPY’nin değerleri bir kişinin yaşamıyla örtüşmelidir.

Ek 1: Katılımcı proje döngüsü

KMPY süreci katılımcı proje döngüsüne dayanır.

Karşılaştır Seferberlik Döngüsü.

Ek 2: KMPY basamakları

Detaylı uygulamalı plan formatı (bir örnek)
[Bu kolonları genişletin ve tabloyu yatay olarak dönderin]

Ek 3: KPMY uygulamasında kullanılabilecek bazı katılımcı araç örnekleri

Sosyal harita: Birçok heterojenik toplumlarda çeşitli sayılarda kastlar, etnik, sosyal ve ekonomik gruplar vardır. Kaynaklara sahip olma, onlara erişebilirlik ve dağılım anlamında bu toplumların nasıl sınıflara ayrıldığının anlaşılması önemlidir. Marjinal kesimin gücünü arttırma amacı taşıyan gelişim aktivitelerine devam etmek için toplumun sosyal yapısını anlamak hayati önem taşır. Sosyal harita aracı bu analiz için daha uygun olabilir. Bunun yanında, bu araç birçok bilgiye ulaşılmasını sağlayabilir; ev halkı sayısı, nüfus oranı, okur-yazarlık seviyesi, besi hayvanı sayısı vb.

Başlangıç olarak uygulamanın amaçları hakkında genel bir tanıtım sunulmalıdır. Bunun ardından yöresel halk köyün sosyal haritasını çizmek için teşvik edilmelidir. Kolaylaştırıcılar teşvik amacıyla çizimi öncelik olarak almalıdır. Sonrasında çıtanın bir sonrakine verilmesi için her türlü çaba harcanmalıdır, sosyal harita genellikle, mümkün olduğunca temsil için, yerel malzemelerin ortak alanda kullanılmasıyla çizilir. Böylece katılıma ilgi ve teşvik artar. Kadınların ve çocukların bakış açılarının elde edilmesi için sürekli çaba sarfedilmelidir yada ayrıca bir harita çizilebilir.

Kaynaklar haritası: Bu araç köyde bulunan toprak ve su kaynaklarının da dahil olduğu doğal kaynakları içerir. Bu kaynakların kullanımı ve yoksul insanların kaynaklara erişebilirliği de incelenir. Kaynak haritası ayrıca herbir kaynağın kalitesini yada varolan durumunu gösterir. Bu haritalar köydeki çeşitli kaynakların ve ayrıca onların farklı özelliklerinin gelişim sürecinin ilk basamaklarında saptanması ve kaydedilmesine yardımcı olur. Bu türden bir haritalama yerel halkla ilerleyen görüşmeler boyunca farklı türlerin dikkate alındığından emin olmayı sağlar.

Transect yürüyüşü: Bu, toplumundaki insanlarla birlikte çeşitli alanlarda yapılan gözlemleme, soru sorma, dinleme, inceleme, saptama, ve ayrıca fırsatları arama ve daha fazla gelişmeye ihtiyaç duyan alanları saptama amacıyla yapılan sistematik yürüyüştür.

Dışardan gelen kolaylaştırıcılar köyde gezinti yapar. Onlar köylülere soru sorar ve onlardan yerel durum hakkında bilgi toplar. Transect yürüyüşe başlamadan önce dışardan gelenler yerel halkla paylaşmak ve onlardan öğrenmek amacıyla yapılacaklar listesini hazırlayabilir. Alan hakkında daha derin bilgiye sahip olabilmek için yürüyüşte ‘U’şeklini takip etmek daha yararlıdır.

Çiftler halinde sıralama: Bu araç yerel halkın kategorilerini, kriterlerini, tercihlerini ve önceliklerini içerir. Tercihlerin ana nedenleri saptanır böylece bunlar teker teker ilerleme göstergesi olarak sıralanabilir. Bu, daha fazla gelişime ihtiyaç duyulan alanlara ve projelere öncelik verilmesine yardımcı olur.

Çiftler halinde sıralama için ilgi alanındaki konular çiftler halinde karşılaştırılır, bilgisine başvurulanlara hangi çifti seçtikleri ve neden tercihlerini bu yönde kullandıkları sorulur. Matriks sıralaması ve puanlaması kriterlerin satırlara ve konuların sütunlara geleceği şekilde alınır, ve insanlar herbir satırdaki kutuları doldurur.

Ek 4: Nepal’in sosyal yapısında varolan marjinalleşme durumu.

Ek 5: 'Katılım atölyelerinde' katılım seviyesi

Kapanış notları:
1. Odell, M., 2000, Issues in Participatory Development

© Telif Hakkı 1967, 1987, 2007 Phil Bartle
Site Dizaynı Lourdes Sada

––»«––

Son Güncelleme: 07.09.2011