ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΔΥΝΑΜΩΣΗΣ
μεταφράστηκε από τον Ανέστη Ασατίδη
Σημειώσεις Εκπαιδευτών
Τα μέλη μίας κοινότητας ή ενός οργανισμού είναι καλές πηγές μέτρησης
Εισαγωγή:
Ο
στόχος μας είναι η ενδυνάμωση των κοινοτήτων.
Πως μπορούμε να γνωρίζουμε αν έχουμε επιτύχει
ή σε ποιο βαθμό; Πως μετράμε την ενδυνάμωση της
κοινότητας, την ανάπτυξη των ικανοτήτων της;
"Μετρώντας"
και "καθορίζοντας" είναι στενά συνδεδεμένες
η μία με την άλλη. Δυστυχώς, δεν έχουμε κάποιον
ηλεκτρονικό μετρητή που, όταν μετακινείτε από
το 62 στο 79, λέμε ότι αυξήθηκε κατά 17 μονάδες.
Τα Δεκαέξι Στοιχεία:
Μπορούμε
να αναλύσουμε τις έννοιες "αντοχή", "δύναμη" ή
"ικανότητες" όπως εφαρμόζονται στις κοινότητες,
να κοιτάξουμε τα διάφορα συστατικά τους και
να αναγνωρίσουμε μια σειρά στοιχείων που θα
μας φανερώσουν αν έχει πραγματοποιηθεί κάποια
ενδυνάμωση ή ανάπτυξη ικανοτήτων.
Τα
Δεκαέξι Στοιχεία είναι: Αλτρουισμός, Κοινές
Αξίες, Κοινόχρηστες Υπηρεσίες, Επικοινωνία,
Αυτοπεποίθηση, Συνθήκες, Πληροφορία, Παρέμβαση,
Ηγεσία, Κοινωνική Δικτύωση, Οργάνωση, Πολιτική
Δύναμη, Δεξιότητες, Εμπιστοσύνη, Ενότητα και
Πλούτος.
Μεταβείτε στα Στοιχεία της Κοινοτικής Ενδυνάμωσης. Εκεί δίνετε μία σύντομη περιγραφή των 16 στοιχείων.
Δυσκολίες στην Μέτρηση:
Οι
αλλαγές στα επίπεδα της δύναμης δεν μπορούν
να μετρηθούν ακριβώς με ένα ερωτηματολόγιο κάποιου
ερευνητή. Μπορούν να παρατηρηθούν και να καταγραφούν
καλύτερα από τον σύμβουλο που καλεί όλα τα μέλη
σε μια συνάντηση, ρωτώντας τους πόσο έχει αλλάξει
καθένα στοιχείο από τα προηγούμενα.
Η
παρακολούθηση της κατασκευής μιας κλινικής
είναι σχετικά εύκολο, μπορεί να αναφερθεί, για
παράδειγμα, αν έχει χτιστεί μόνο η βάση ή και
κάποιοι τοίχοι. Η παρακολούθηση, αντιθέτως, της
αλλαγής του επιπέδου της ενδυνάμωσης της κοινότητας,
περιλαμβάνει κατά κάποιο τρόπο μία κοινωνιολογική
μέτρηση της αλλαγής των κοινωνικών χαρακτηριστικών
της κοινότητας
(Μία
νοσοκόμα μπορεί να τοποθετήσει ένα θερμόμετρο
στον ασθενή και να δει την θερμοκρασία του, αλλά
θα πάρουμε τελείως διαφορετικά αποτελέσματα
όταν ο γιατρός τον ρωτήσει "Πως αισθάνεσαι;" και
ακούσει την απάντησή του. Ο ασθενής δεν χρειάζεται
να γνωρίζει την θερμοκρασία του, αλλά απλώς να
καταλάβει και να απαντήσει στην ερώτηση του
γιατρού. Δυστυχώς, στην κοινωνιολογία, τα ερωτηματολόγια
είναι πολύ λιγότερο αντικειμενικά ή ακριβή από
τα θερμόμετρα, επειδή οι ερωτηθέντες συνήθως
δεν καταλαβαίνουν την φύση ή τον σκοπό της ερώτησης
ή τι ακριβώς θέλουμε να μετρήσουμε και δεν υπάρχουν
παγκόσμια καθορισμένα μεγέθη μέτρησης, όπως
για την θερμοκρασία).
Αυτό
σημαίνει ότι και τα μέλη της κοινότητας πρέπει
να γνωρίζουν τον στόχο της ενδυνάμωσης και τα
στοιχεία της (όπως για παράδειγμα τους στόχους
της κατασκευής μιας εγκατάστασης) και όχι μόνο
οι ερευνητές.
Είναι
σημαντικό για την κοινότητα να συμμετέχει στην
αξιολόγηση της εξέλιξη της δύναμής της, γνωρίζοντας
τα στοιχεία της ενδυνάμωσης. Ο σύμβουλος, γι’
αυτό το λόγο, πρέπει να εξηγήσει τα στοιχεία
κατά την διάρκεια της παρακολούθησης της προσωπικής
εξέλιξης.
Συμμετοχική Μέτρηση:
Είναι
σημαντικό για την κοινότητα να είναι μέρος της
διαδικασίας μέτρησης της δύναμης και να αξιολογεί
οποιαδήποτε αύξηση της. Όταν κτίζεται μια κλινική
έχει ένα καθορισμένο στόχο και είναι εύκολο
να δούμε πότε έχει ολοκληρωθεί η κατασκευή της.
Στην μέτρηση της δύναμης ή των ικανοτήτων της
κοινότητας, όμως, ο στόχος είναι ανοιχτός, δεν
υπάρχει συγκεκριμένο τέλος στις προσπάθειες.
Ολόκληρη
η κοινότητα (και όχι ορισμένοι με μεγάλη επιρροή)
πρέπει να είναι η βασική πηγή αξιολόγησης της
ανάπτυξης της δύναμης, των στοιχείων που συνεισέφεραν
σε αυτή την ανάπτυξη και αν είναι επιθυμητά από
την κοινότητα. Η μέθοδο της καταγραφής των παρατηρήσεων
πρέπει να διαφέρει από αυτήν της παρακολούθησης
της κατασκευής μιας εγκατάστασης σε σχέση με
την παρακολούθηση της ενδυνάμωσης της κοινωνίας
που την κατασκεύασε.
Οι
υποκινητές που οργάνωσαν την κοινότητα σε αυτή
την διαδικασία, το πραγματοποίησαν διατηρώντας
την προσέγγιση του βοηθού και όχι του παρόχου.
Αυτή η προσέγγιση, που φέρνει όλη την κοινότητα
σε μία δημόσια συνάντηση για λήψη αποφάσεων,
θεωρείται ότι είναι η πιο χρήσιμη μέθοδος και
για την παρακολούθηση της αύξησης της δύναμης
της κοινότητας. Η βοήθεια στην παρακολούθηση
μπορεί να δοθεί από τους υποκινητές ή από άτομα
κοντά στην κοινότητα και την ιστορία της.
Ιδανικά,
η κοινότητα σαν σύνολο πρέπει να συναντιέτε
κάθε χρόνο και με την παρουσία του ίδιου συμβούλου.
Ο σύμβουλος θα παραθέσει όλα τα στοιχεία της
ενδυνάμωσης, εξηγώντας όποια είναι απαραίτητο.
Έπειτα θα συζητηθεί ο βαθμός στον οποίον η κοινότητα
άλλαξε από τον προηγούμενο χρόνο. Μία γραπτή
αναφορά της συζήτησης θα δώσει πληροφορίες που
μπορούν να μεταφραστούν ως δείκτες της ενδυνάμωσης
από μία προηγούμενη τέτοια συζήτηση.
Στην
πραγματικότητα, οι σύμβουλοι και τα μέλη της
κοινότητας αλλάζουν, δεν μπορούν όλοι να παραβρεθούν,
συνολική συμμετοχή είναι αδύνατη και οι αλλαγές
που συμβαίνουν στην κοινότητα επηρεάζουν τις
αντιλήψεις και τις αξίες των μελών. Είναι αναμενόμενο
ότι στα πρώτα στάδια, για παράδειγμα, τα μέλη
της κοινότητας γνωρίζουν την φτώχια τους και
βλέπουν την βοήθεια από εξωτερικούς δωρητές
ως μόνη λύση για την καταπολέμησή της.
Σε
επόμενα στάδια, όσο τα μέλη της κοινότητας αποκτούν
αυτοπεποίθηση έχοντας επιτυχώς συμμετέχει σε
δραστηριότητες αυτοβοήθειας, δεν θα απαρνηθούν
απαραίτητα την επιθυμία τους για εξωτερικές
δωρεές, αλλά θα διαπιστώσουν την αξία του να
λαμβάνουν αποφάσεις μέσα στην κοινότητα και
να αναγνωρίζουν και να χρησιμοποιούν πόρους
της κοινότητας.
Η Μέθοδος:
Για
να ξεκινήσει η παρακολούθηση της διαδικασίας
ενδυνάμωσης από την κοινότητα, πρέπει να υπάρχει
ένας σύμβουλος, κάποιος που να καταγράφει όσα
είναι απαραίτητα και να πραγματοποιούνται οι
συναντήσεις της κοινότητας. Ο σύμβουλος μπορεί
να αρχίσει με τις διαδικασίες που είναι όμοιες
με αυτές την κινητοποίηση των μελών της κοινότητας.
(Οι
τεχνικές κινητοποίησης αρχίζουν με επίτευξη
ενότητας, ρωτώντας ποια είναι τα πρωταρχικά
προβλήματα, γράφοντας τις αντιδράσεις στον πίνακα
χωρίς κριτική και έπειτα ομόφωνα ο σύμβουλος
μετατρέπει το "πρόβλημα" στον βασικό "στόχο" της
κοινότητας).
Ομοίως,
κατά την διάρκεια της συνεδρίας, ο σύμβουλος
περιγράφει ένα-ένα τα στοιχεία της ενδυνάμωσης
και στην συνέχεια ρωτάει τα μέλη της κοινότητας
να αναφέρουν τον βαθμό της αλλαγής και γράφει
τις απαντήσεις τους στον πίνακα.
Ο
σύμβουλος ρωτάει ποια στοιχεία άλλαξαν περισσότερο
και ποια λιγότερο και γιατί. Κάθε στοιχείο έχει
αναγραφεί στον πίνακα από το σύμβουλο και υπάρχει
συγκεκριμένο άτομο που τα καταγράφει σε χαρτί,
συμπεριλαμβανομένων και λεπτομερειών που μπορεί
να έχουν παραβλεφθεί από τον πίνακα. Οι τελικές
απαντήσεις τοποθετούνται στον πίνακα για να
παρουσιαστούν τα στοιχεία που άλλαξαν περισσότερο
ή λιγότερο.
Ο
σύμβουλος στοχεύει στην ομοφωνία μεταξύ των
μελών στην πραγματοποίηση της αξιολόγησης. Εάν
έχουν γίνει περισσότερες από μία συνεδρίες στο
παρελθόν, τότε θα διαπιστώσουμε το ποσοστό της
αλλαγής από τις προηγούμενες φάσεις. Εξασφαλίστε
ότι όλα τα μέλη της συνάντησης γνωρίζουν την
σημασία των στοιχείων της ενδυνάμωσης.
Πρέπει
να προετοιμαστεί μία αναφορά της συνάντησης,
ένα προσχέδιο την ίδια ημέρα. Πρέπει να εξεταστεί
τόσο από τον σύμβουλο όσο και από το άτομο που
έκανε την καταγραφή. Εάν υπάρχει χρόνος, ο σύμβουλος
μπορεί να το δώσει σε επιλεγμένα μέλη της κοινότητας
για να το τσεκάρουν και οι ίδιοι.
Η
αναφορά πρέπει να περιλαμβάνει καθένα από τα
προαναφερθέντα στοιχεία και τα σχόλια των μελών
της κοινότητας. Θα διαπιστωθεί ότι είναι δύσκολο
να μετρηθεί ο βαθμός της αλλαγής και ότι θα υπάρξουν
αρκετές αποκλίσεις στην ερμηνεία των αλλαγών,
που παρατηρήθηκαν από τα μέλη της κοινότητας.
Πραγματοποιήστε
μια κοινοτική συγκέντρωση (κάθε χρόνο) παρόμοια
με την συγκέντρωση κινητοποίησης. Ο σύμβουλος
χρησιμοποιεί την τεχνική ανταλλαγής ιδεών. Το
άτομο που είναι υπεύθυνο για την καταγραφή, σημειώνει
όλες τις λεπτομέρειες καθώς ο σύμβουλος αναγράφει
τα βασικά στοιχεία στον πίνακα.
Ζητήστε
την ομοφωνία της ομάδας μετά την επεξήγηση κάθε
στοιχείου:
- σχετική δύναμη του παρόντος
- αλλαγή μέσα στους 12 προηγούμενος μήνες
- αλλαγή μέσα στα 4 προηγούμενα χρόνια
Επιτρέψτε
τις διαφορετικές ερμηνείες και έπειτα στοχεύστε
στην ομοφωνία της ομάδας. Προσκαλέστε να μιλήσουν
και όσοι δεν το έχουν κάνει μέχρι τώρα.
Γράψτε
τα βασικά σημεία στον πίνακα καθώς ο υπεύθυνος
για την καταγραφή σημειώνει λεπτομέρειες.
Για
να κάνετε την διαδικασία πιο εύκολη, μπορείτε
να χρησιμοποιήσετε τα έντυπα του εργασηρίο, Φόρμα
για τη Μέτρηση της Ενδυνάμωσης,
όπου οι συμμετέχοντες μπορούν να συμπληρώσουν
τις εκτιμήσεις τους πριν τις συνδυάσετε σε μία
τελική εκτίμηση.
Η
φόρμα, επίσης, περιλαμβάνει ένα μέρος όπου μπορούν
οι συμμετέχοντες να σημειώσουν τους παράγοντες
που συνέβαλαν στις εκτιμήσεις τους για το κάθε
στοιχείο. Αυτό μπορεί να διαβαστεί μετά την συνεδρία.
Συμπληρωματικές Πληροφορίες:
Έχοντας
μια προσέγγιση ενός επίσημου, άγονου, εξειδικευμένου
ερωτηματολογίου θα οδηγήσει σε λανθασμένα και
διαστρεβλωμένα αποτελέσματα, επειδή οι ερευνητές
συνήθως δεν γνωρίζουν εσωτερικές πληροφορίες
για την κοινότητα.
Τα
μέλη της κοινότητας, επίσης, μπορεί να αλλοιώνουν
πληροφορίες αν αισθάνονται ότι πιέζονται και
να προβάλουν την πιο καλή πλευρά των πραγμάτων.
Έχοντας
μια εντελώς συμμετοχική προσέγγιση, όπως αναφέρθηκε
νωρίτερα, μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα παρεκκλίσεις
και διαφορετικές τιμές. Για υπάρχει η απαραίτητη
ισορροπία, προτείνουμε να συλλέγονται συμπληρωματικές
πληροφορίες για καθένα από τα δεκαέξι στοιχεία
της κοινοτικής ενδυνάμωσης.
Οι
πληροφορίες αυτές που θα είναι διαθέσιμες θα
είναι διαφορετικές για το κάθε ένα στοιχείο.
Γενικότερα, όσο πιο δυνατή είναι η κοινότητα,
τόσο περισσότερες ικανότητες έχει και τόσες
περισσότερες πληροφορίες έχει διαθέσιμες.
Ακόμη
και οι διαφορετικοί παράγοντες διαφέρουν μεταξύ
τους στον βαθμό που προσδιορίζουν την εξασφάλιση
στόχων ή ποσοτικοποιημένων πληροφοριών.
Ο
Αλτρουισμός,
για παράδειγμα, δεν είναι εύκολο να μετρηθεί,
αλλά ίσως να μπορεί να συμπληρωθεί από τα δεδομένα
που κρατήθηκαν για το πόσα άτομα είναι πρόθυμα
να δωρίσουν στην κοινότητα χρήματα ή να εργαστούν
εθελοντικά σε διάφορες δραστηριότητες.
Οι
Κοινές Αξίες μπορούν
να καταγραφτούν καλύτερα από συμμετοχικές ανθρωπολογικές
μεθόδους έρευνας. Πολύ λίγες κοινωνίες έχουν
χειρόγραφα καταγεγραμμένες τις αξίες τους.
Οι
Κοινόχρηστες Υπηρεσίες είναι
λίγο πιο εύκολο να ποσοτικοποιηθούν, π.χ. η καταγραφή
των δρόμων, των κλινικών, των αγορών, των σχολείων
και του υδρευτικού και αποχετευτικού συστήματος.
Οι αλλαγές με την πάροδο του χρόνου μπορούν να
υπολογιστούν πιο εύκολα με αυτόν τον τρόπο.
Η
Επικοινωνία,
ομοίως, είναι πιο εύκολο να καταγραφεί αν περιοριστεί
στο υλικό, αλλά ικανότητες όπως η ομιλία, η γραφή
και η ακοή είναι πιο κοινωνιολογικές από την
φύση τους.
Η
Αυτοπεποίθηση
(ομαδική και ατομική), παρομοίως, είναι μια αφηρημένη
μεταβλητή.
Οι
Συνθήκες μπορούν
να αναλυθούν αντικειμενικά εξετάζοντας τους
νόμους, τη νομοθεσία και τις κυβερνητικές οδηγίες,
αλλά υπάρχει και η αφηρημένη πλευρά που σχετίζεται
με τους άγραφους νόμους των ηγετών και των τοπικών
αρχών.
Η
Παρέμβαση μπορεί
να ποσοτικοποιηθεί αν υπάρχουν αρχεία με το
τι έχουν επιτύχει τα αρμόδια μέλη της κοινότητας.
Η
Ηγεσία μπορεί
να ποσοτικοποιηθεί με μια λίστα από τους επίσημους
και ανεπίσημους ηγέτες, αλλά ο βαθμός στον οποίον
προσφέρουν στην κοινότητα δεν μπορεί εύκολα
να παρατηρηθεί ή να καταγραφεί.
Η
Κοινωνική Δικτύωση,
ομοίως, μπορεί να παρατηρηθεί με κάποιο είδος
αντικειμενικού τεστ, κάνοντας μία λίστα με τους
ισχυρούς ανθρώπους που τα μέλη της κοινότητας
έχουν κοινωνικές σχέσεις, αλλά αυτή η λίστα δεν
μετράει τον βαθμό στον οποίο αυτές οι επαφές
μπορούν να χρησιμοποιηθούν γιατί την απόκτηση
πόρων.
Η
Οργάνωση στην
επίσημη πλευρά της, μπορεί να καταγραφθεί και
να συγκριθεί με παλαιότερα ή μελλοντικά αρχεία
για να διαπιστωθεί κάποιου είδους αλλαγή.
Η
Πολιτική Δύναμη,
μπορεί να μετρηθεί στην επίσημη πλευρά της, αλλά
(όπως η ηγεσία) ποσοτικοποιημένες μεταβλητές
όπως ο βαθμός της διαφάνειας ενδέχεται να μην
είναι καταγραμμένος σε κάποιο αρχείο.
Οι
Δεξιότητες είναι
πιο εύκολο να ποσοτικοποιηθούν στην επίσημη
πλευρά τους, αλλά η μέτρηση του αριθμού των ατόμων
που εκπαιδεύονται για να αποκτήσουν ορισμένες
δεξιότητες δεν αποκαλύπτουν απαραίτητα αν είναι
πραγματικά αφοσιωμένοι σε αυτό που κάνουν.
Η
Εμπιστοσύνη είναι
θέμα συλλογικών συμπεριφορών και αξιών που διατηρούν
τα άτομα τις κοινότητας και αυτές είναι κοινωνιολογικές
ή αφηρημένες μεταβλητές που είναι δύσκολο να
ποσοτικοποιηθούν. (Τα αποτελέσματα της συμμετοχικής
διαδικασίας μπορεί να βγάλουν σχετικά ακριβής
εκτιμήσεις).
Η
Ενότητα,
ομοίως, είναι ένα σύνολο κοινωνικών αξιών που
εκφράζεται μέσω ατομικών συμπεριφορών.
Ο
Πλούτος μπορεί
να μετρηθεί αντικειμενικά μέχρι ένα σημείο,
αν και οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θέλω να αποκαλύψουν
το εισόδημά τους ή την περιουσία τους και κάποιοι
δεν γνωρίζουν ακριβώς ποσό είναι. Επιπρόσθετα,
όχι μόνο ο ατομικός πλούτους αλλά και ο δημόσιος
συνεισφέρει στην κοινοτική ενδυνάμωση και ενδέχεται
να μην γίνεται να καταγραφεί επακριβώς (π.χ. η
αγοραία αξία ενός δρόμου ή μίας κλινικής).
Μπορεί
να είναι το ίδιο δύσκολο για ένα μέλος της κοινότητας
και για έναν εξωτερικό ερευνητή να κάνει ποσοτικοποιημένες
ή αντικειμενικές μετρήσεις σε ένα στατικό τρέχον
επίπεδο δύναμης σε οποιοδήποτε από τα δεκαέξι
στοιχεία.
Η
συμμετοχική μέθοδος, χρησιμοποιώντας έναν σύμβουλο
και περιλαμβάνοντας όλη την κοινότητα στην αξιολόγηση
γίνεται πιο χρήσιμη όταν, στην ίδια συνεδρία,
η ομάδα κάνει αξιολογήσεις για το τώρα, τον έναν
χρόνο πριν και τα πέντε χρόνια πριν, επειδή είναι
πιο πιθανό να χρησιμοποιήσουν τα ίδια κριτήρια
για τις εκτιμήσεις τους.
Οδηγίες:
Χρησιμοποιείστε
την φόρμα όπως εδώ.
Σχεδιάστε την μόνοι σας ανάλογα με τις συνθήκες
και τις απαιτήσεις σας. Παρακαλώ έχετε υπόψη
σας ότι έπρεπε να συμπυκνωθεί ώστε να τοποθετηθεί
σε αυτήν την ιστοσελίδα.
Συμπέρασμα:
Αυτό
δεν είναι ένα επίσημο έγγραφο για τις μεθόδους
έρευνας (αν και ο συγγραφέας έχει διδάξει σε
πανεπιστήμια μεθόδους έρευνας κοινωνικών επιστημών
για αρκετά χρόνια στην Ευρώπη, στην Β. Αμερική
και στην Αφρική), είναι μέρος της εκπαίδευσης
κάποιου που θέλει να εργαστεί στην ενδυνάμωση
των κοινοτήτων. Δυστυχώς, σημαντικά κομμάτια
όπως η "κοινοτική ενδυνάμωση", που είναι ο βασικός
μας στόχος, δεν είναι καλά καθορισμένα.
Κοιτώντας
τα δεκαέξι στοιχεία και τις ιδιαιτερότητες της
μέτρησής τους (που έχει ως σκοπό να διαπιστωθεί
αν πραγματικά ενδυναμώνονται οι κοινωνίες),
ο υποκινητής αρχίζει να γνωρίζει καλύτερα τους
στόχους της κοινωνικής εργασίας και επομένως
έχει σε βάθος κατανόηση των εργασιών που έχει
αναλάβει. Αυτός είναι ακόμη ένας λόγος γιατί
επισημάναμε ότι αυτό αν και είναι ένα έγγραφο
που προορίζεται κυρίως για εργαζόμενους, το
χρησιμοποιούν και οι συντονιστές και διαχειριστές.
Το
κύριο νόημα αυτής της ενότητας είναι ότι, όπως
η ενδυνάμωση των κοινοτήτων, έτσι και η μέτρηση
της διαδικασίας της ενδυνάμωσης πρέπει να είναι
συμμετοχική.
Οι
δεξιότητες του συμβούλου είναι καλά προσαρμοσμένες
στην εργασία της αξιολόγησης και στην έρευνα
των κοινωνικών αλλαγών στις κοινότητες.
––»«––
© Πνευματικά δικαιώματα 1967, 1987, 2007 Φιλ Μπαρτλ
Σχεδιασμός Ιστοσελίδας: Lourdes Sada
––»«–– Τελευταία ενημέρωση: 28.01.2012
|