Tweet
Tłumaczenia:
Català
中文 / Zhōngwén
English
Español
Filipino/Tagalog
Français
Ελληνικά / Elliniká
Italiano
Polszczyzna
Português
Română
Inne strony:
Moduły
Mapa
Słowa Kluczowe
Kontakt
Dokumenty do użycia
Pożyteczne Linki
ZASADY ALFABETYZACJI
Opracuj swój własny funkcjonalny program
autor Phil Bartle, PhD
tłumaczenie Anna Riondet
Pamięci Petera Gzowskiego*
Dokument odniesienia
Nie kopiuj metod ani treści od szkół - to nie działa w przypadku ludzi niepiśmiennych. Buduj w oparciu o te podstawowe zasady. Opracuj adekwatny program.
1. Nie kopiuj konwencjonalnych i tradycyjnych metod i treści
Bedziesz skuteczniejszym nauczycielem czytania i pisania jeśli porzucisz przekonanie, że istnieje jedna jedyna prawidłowa metoda postępowania i że można ją znaleźć w standardowych podręcznikach. Jeśli opracujesz własne metody i własną treść w oparciu o potrzeby, zainteresowania, charakterystykę i warunki lokalne (tzn funkcjonalną), takie podejście będzie bardziej znaczące zarówno dla ciebie jak i tych, ktorych uczysz. Stosuj się do zasad wypisanych tutaj zamiast powielać to, co zrobili inni - dotyczy to zarówno metody jak i treści.
Konwencjonalność odwołuje się do zasady: "Tak postępowano od zawsze" lub "To jest właściwy sposób postępowania " - co oznacza opieranie się raczej na tradycji niż na funkcji. Przy identyfikowaniu przydatnych natychmiast słów i zdań należy porzucić standardowe książki podające listy słów i zwrotów, które być może były dostosowane do innej społeczności.
Każda społeczność jest inna, tak więc treść powinna się różnić dla każdej społeczności.
Jeśli chodzi o konwencjonalne metody nauczania, większość z nich została pomyślana dla dzieci szkolnych. Twoi klienci są niepiśmiennymi lub na wpoł niepiśmiennymi dorosłymi.
Wielu spośród uczestników byc może uczęszczało przez kilka tygodni do tradycyjnych szkółek i porzuciło je gdyż nie czuli się tam komfortowo i nie znajdowali w nich sensu. Tak więc jeśli ograniczysz się do naśladowania tych szkół - nie wyniosą wiele korzyści z twojego nauczania. Co się tyczy osób, które nigdy do szkoły nie chodziły - nie przyciągniesz ich zainteresowania wprowadzając "szkolną" atmosferę.
Zapoznaj się z modułem o metodach szkolenia. Ma on na celu szkolenie mobilizatorów. Wiele z zasad wymienionych w module da się tutaj zastosować. Unikaj tworzenia szkół naśladowania. Kładź nacisk na praktykę bardziej niż na słuchanie jako na najważniejszy sposób uczenia się. Zachęcaj do odkrywania bardziej niz do konformizmu. Zachęcaj do poszukiwania bardziej niz do dyscypliny.
Pozwól uczestnikom troche sie pomęczyć, lepiej przyswoją to, czego sie uczą. Nie posuwaj jednakże wysiłku tak dalece, aby ich zniechęcić, ale daj im możliwość udczucia, że dokonali tego sami. (Patrz "Go.") Usamodzielnianie.
2. Rozwiń własne metoody i treść w oparciu o zasady usamodzielniania:
Dwa podstawowe pytania, jakie musisz sobie zadać przy planowaniu lub opracowywaniu programu nauczania to: "Czego należy nauczyć (treść)?" i "Jak tego nauczyć (metoda)?"
Treścią szkolenia powinny być słowa, zdania i zwroty dopasowane do sytuacji uczestników. Umiejętność napisania nazw i cen rozmaitych ryb morskich może być bardzo odpowiednia dla społeczności żyjącej nad oceanem i uprawiającej głównie rybołówstwo, ale niekoniecznie dla wędrownej społeczności hodowców bydła na sawannie. Ta społeczność będzie bardziej zainteresowana nazwami rozmaitych gatunków wielbłądów lub bydła, w zależności od zwierząt w stadzie. Mieszkańcy miejskich slumsów będą zainteresowani lokalnymi targami, kosztem transportu lokalnego czy niedrogimi rozrywkami, a nie szczegółami rybołówstwa czy hodowli.
Ponieważ wszyscy lepiej sie uczymy w praktyce, niż słuchając, zorganizuj dla uczestników ćwiczenie polegające na identyfikacji słów, które są najistotniejsze w ich warunkach życia.
Np. w społeczności rybackiej dobrym ćwiczeniem dla czterech do ośmiu uczestników będzie wycieczka terenowa na wybrzeże, gdzie ryby są przywożone i sprzedawane i sporządzenie listy nazw gatunków ryb, ich rozmiarów i cen. Można z tego sporządzić plakat lub książeczkę i praktycznie wykorzystać. Użyj swojej wyobraźni.
Grupa miejska mogłaby odbyć inny rodzaj wycieczki w teren, identyfikując rozmaite oznakowania: szyldy sklepów, znaki drogowe, drogowskazy, nazwy ulic.
Pamiętaj, że opisana metoda jest sposobem postępowania, w którym uczestnicy biorą aktywny udział w czymś praktycznym i użytecznym, zamiast słuchać wykładu lub oglądać prezentację. Tak, jak w gimnastyce - ćwiczenie (praktyka) daje siłę.
3. Dorośli nie są dziećmi – Potrzebne są różne podejścia:
Łatwo jest pomyśleć, że my, jako nauczający, jesteśmy dorośli natomiast ci, których uczymy są dziećmi. W końcu tak to wygląda w szkole, prawda?
Bylibyśmy jednak w błedzie. Ludzie, których uczymy są dorosłymi, nie dziećmi. To, że nie umieją czytać ani pisać nie znaczy, że w jakimkolwiek stopniu są gorsi od nas.
Musimy się upewnić, że nie dajemy im odczuć ruchami ciała, intonacją, zwrotami, których używamy, że w jakiś sposób jesteśmy od nich lepsi (bardziej doświadczeni, wyżsi rangą, mamy większą władzę). Jeśli bowiem tak będzie, zniechęcimy ich i możemy ich stracić a nasza nauka czytania i pisania skończy sie fiaskiem.
Kiedy uczy się dorosłych, musi się być świadomym, że nie są oni dziećmi i unikać łatwego wyobrażania sobie, że tak jest. Jako dorośli są nam równi i tak należy ich traktować. Kiedy uczymy dzieci, nie potrzebujemy wkładać wielkiego wysiłku i czasu w to, co robimy.
Dzieci uczą się o wiele więcej niż tylko przedmiotu (dziedziny), uczą się o władzy, o radzeniu sobie w życiu, o społeczności i o tym, jak zdyscyplinować rozmaite pragnienia. W przypadku dorosłych uczestników programu alfabetyzacji tak nie jest i powinniśmy unikać automatycznych i bezmyślnych zachowań, które by sugerowały im, że są dziećmi. Większość wysiłku, czasu i myśli nauczyciela w szkole poświęcana jest na to, aby dzieci dobrze się zachowywały i żeby słuchały nauczyciela. Wy nie powinniście poświęcać na to czasu. Jeśli tak będzie, dorośli uczestnicy szybko to wyczują i w efekcie nie będą się uczyli tego, co mamy im do zaoferowania.
Jeśli będziemy w stanie pokazać uczestnikom, że postrzegamy ich jako równych nam dorosłych, odpowiedzą oni o wiele lepiej na nasze metody nauki czytania i pisania.
4. Wzory do nauki nie powinny być zaczerpnięte ze szkół dla dzieci:
Podczas nauczania często posługujemy się wzorami zachowań. Niekiedy świadomie pozyskujemy te wzory od osób, które je prezentują w naszych oczach, od starszych lub od innych osób, które szanujemy i chcemy świadomie naśladować. Innym razem nie jesteśmy nawet świadomi, że używamy wzorów i po prostu intuicyjnie robimy rzeczy, które nam się wydają właściwe. To ostatnie oparte jest na naszych i innych osób założeniach na temat sytuacji i tego, co powiniśmy robić.
Istnieje więc pewne niebezpieczeństwo, jeśli jedynym naszym doświadczeniem nauki, a zwłaszcza czytania i pisania, jest szkoła. Niebezpieczeństwo to polega na tym, że szkoła może stanowić dla nas jedyne źródło wzorów do alfabetyzacji.
Musimy postarać się przypomnieć sobie sposoby, jakie stosuje się w szkole a następnie starannie odrzucić te, które są niewłaściwe dla dorosłych oraz te, które zniechęcą dorosłych do nauki czytania i pisania. Sposoby te obejmują, choć nie wyłącznie: nacisk na dyscyplinę, wydawanie uczniom poleceń, zakładanie, że nauczyciel zawsze ma rację, zachowywanie sie jak źródło wszelkiej mądrości i wiedzy.
W niektórych, choć nie wszystkich, szkołach nauczyciele wyzywaja uczniów wobec innych, karzą fizycznie lub słownie, mówią w sposób arogancki i z wyzszością, krytykują i poniżają. Obecnie wiele z tych zachowań ze strony nauczycieli czy urzędników nie jest juz praktykowanych w szkołach na całym świecie, należy ich także starannie unikać ucząc dorosłych czytania i pisania.
Rozważ inne sposoby oddziaływania na uczestników alfabetyzacji. Nie prowadź lekcji; zamiast tego organizuj warsztaty celem omówienia sugestii lub zaplanowania zajęć, organizuj wycieczki w teren i projekty. Szablon tutaj proponowany sugeruje dwa rodzaje sesji.
Pierwszy rodzaj przypomina zebranie. Nie należy go nazywać lekcją mimo, że może się odbywać w pomieszczeniu lekcyjnym. Zebranie można wykorzystać do zidentyfikowania potrzeb, poziomu alfabetyzacji już osiągniętego przez uczestników, do wymyślania nowych projektów nauczania, ich planowania i wreszcie do kontynuowania zajęć w ramach danego projektu po wycieczce w teren.
Drugi rodzaj sesji to wycieczka w teren lub projekt opracowany przez uczestników w grupach podczas pierwszego rodzaju sesji. Może to być wycieczka na wybrzeże aby spisać nazwy i cemy ryb, które są tam zwożone. Może to być wycieczka na targ w podobnym celu, tym razem dotycząca produktów tam sprzedawanych. Może to być wycieczka do zagrody aby nazwać gatunki bydła. Może to być wycieczka na farmę aby nazwać uprawy. Może to też być wycieczka do kuchni, po nazwy naczyń i przepisy. Może to być wycieczka na budowę, aby ponazywać narzędzia, robotników czy proces budowy.
Zachęcaj uczestników do kreatywności i pamiętaj, że treść nauczania musi być adekwatna do ich sytuacji życiowej.
Wszystko to wymaga wysokiego stopnia zaangażowania ze strony uczestników. Ich czynny udział w wykonywaniu czynności takich jak planowanie, wprowadzanie w życie, kontynuacja danej działalności (wycieczka w teren, projekt) – jest wysiłkiem (koniecznym) z ich strony aby się usamodzielnić. Nie podejmuj za nich decyzji; jeśli sami to zrobią nabiorą wprwy w podejmowaniu decyzji. Staną się bardziej samodzielni, silniejsi.
Uczestnicy nie są uczniami szkolnymi ani dziećmi; są nam równi i sa naszymi partnerami w szlachetnym i pełnym wyzwań przedsięwzięciu. Nigdy o tym nie zapominaj i zawsze zachowuj sie wobec nich odpowiednio.
5. Szacunek jest bardzo ważny:
Weź pod uwagę doświadczenie życiowe osoby, która nie umie czytać ani pisać.
Ta osoba mogła być przedmiotem drwin lub wyzwisk, z powodu swojej niepiśmienności. Może mieć skłonność do ukrywania swojego analfabetyzmu. Uczestnicząc w twoich warsztatach i wycieczkach terenowych przyznaje się wobec wszystkich, że nie umie czytac ani pisać. Jeśli nie uzyska nagrody i korzyści z uczestnictwa lub nie jest szanowana - zrezygnuje. Uczestnictwo w twojej sesji wymaga więc odwagi i rozsądnie zrobisz uznając i chwaląc te odwagę.
Raz jeszcze podkreślmy, że musisz świadomie unikać zachowań jakie moga być stosowane w szkołach wobec uczniów i szanować uczestników. Podkreślaj też jak ważne jest aby oni się nawzajem szanowali a także szanowali samych siebie. Konstruuj ich poczucie godności.
Nie nadawaj sobie żadnego tytułu (Pan, Pani, Dr, wielebny...) chyba, że każdy z uczestników będzie miał jakis tytuł. Albo każdy, z tobą włacznie, będzie używał wyłącznie imienia, albo każdy będzie nazywany z tytułu i nazwiska. (Mów mi Dr. Phil).
Powinieneś nie tylko szanować każdego uczestnika, ale także sprawić, aby każdy z nich miał tego świadomość.
6. Nauka poprzez praktykę jest skuteczniejsza niż pprzez patrzenie i słuchanie:
Umiejętności przyswajamy na wiele sposobów - słuchając wykładów, nagrań, oglądając nagrania video i filmy, prezentacje lub przedstawienia na żywo. I poprzez praktykę. Patrz moduł dotyczący metod szkolenia. Wiele skutecznych metod dla mobilizatorow szkoleniowych jest także skutecznych w alfabetyzacji.
Pamiętaj, że "praktyka" obejmuje szeroki zakres czynności, od ćwiczeń i symulacji podczas sesji w klasie, przez nadzorowane i nienadzorowane zajęcia w terenie. Ty jesteś odpowiedzialny za tworzenie ciekawych, dopasowanych i przydatnych dla uczestników metod nauki. Planowanie takich sesji będzie przynosiło korzyści jeśli zaangażujesz uczestników w opracowywanie i przeprowadzanie ich.
Przykład. Nie uczysz w klasie. Prowadzisz sesje planowania zajęć oraz wycieczki w teren. Podczas sesji planującej zajęcia wraz z uczestnikami ustalasz jakie są potrzeby. Jest to wioska rybacka. Jako grupa decydujecie się na projekt mający na celu przygotowanie książeczki zawierającej wszystkie rodzaje ryb przywożonych do wioski, a także ich rozmiary i ceny. Rezerwujesz dwie godziny na wycieczke w teren i wraz z grupą udajecie się na wybrzeże, gdzie zwożone sa ryby, spisujecie ich nazwy i ceny. Wracacie z listą do sali i na tej podstawie przygotowujecie książeczkę z cenami. Członkowie grupy maja okazję do zapisania nazw niektórych ryb i ich cen, co pozwala im w praktyce ćwiczyć pisanie w konkretnym celu. Książeczka będzie następnie używana z każdym z uczestników do czytania listy.
W rozmaitych fazach projektu określasz w jaki sposób pisanie i czytanie pomaga w notowaniu i informowaniu oraz fakt, że robią to sami uczestnicy, nie ty.
7. Nie chodzi o wysoki stopień alfabetyzacji:
Wysoki stopień alfabetyzacji, zdolnośc do analizy złożonej gramatyki, poprawna ortografia, zdolność docenienia wysokiej poezji i prozy są na pewno fajnym celem same w sobie. Z pewnością jeśli jeden lub dwu uczestników wykazuje chęć osiągnięcia tego poziomu, należy ich zachęcić aby do tego dążyli. Jednakże twój program alfabetyzacji nie powinien mieć takich celów.
Nie uczysz czytania i pisania dla samej alfabetyzacji. Pomagasz społeczności usamodzielnić się dzięki temu, że jej członkowie będą w stanie wykonywać praktyczne czynności poprzez czytanie i pisanie.
Doskonała ortografia lub znajomość gramatyki nie są konieczne. Zdolność identyfikowania na piśmie powszechnie używanych słów oraz zdolność kładzenia na papier symboli czytelnych dla innych - to jest poziom alfabetyzacji, do którego powinieneś dążyć.
Nigdy nie krytykuj błędów ortograficznych lub gramatycznych. Nigdy.
Ogranicz poruszane zagadnienia do tych, które bezpośrednio dotyczą lokalnej społeczność i dadzą się od razu zastosować. Mieszkańcy wioski rybackiej nie muszą znać Szekspira ani Prousta. Hodowcy bydła nie musza umieć cytować Wordswortha lub Browninga. Mieszkańcy slumsów nie muszą wiedzieć, jak rozebrać zdanie lub odmienić czasownik. Ogrodnicy nie potrzebują pisać poezji ani tekstów. Niektórzy spośród nich być może będą chcieli dążyć do odkrywania tych przyjemności (i zachęcaj ich do tego) ale nie podczas twojego programu alfabetyzacji.
Nie przejmuj się, jeśli uczestnicy nie potrafią poprawnie przeliterować lub gramatycznie pisać. Jeżeli jesteś w stanie zrozumieć, co mają na myśli kiedy piszą jakieś słowo, to już się udało. Pochwal ich za to.
Pozwól im szukać doskonałości gdzie indziej. "Nie domagaj się jaj od krowy ani mleka od kurczęcia."
8. Staraj się komunikować praktycznie - nie dąż do perfekcji:
Dwoma głównymi celami pisania są (1) notowanie (2) przekazywanie. Obydwa można zrobić ustnie jednakże możesz pokazać uczestnikom, że o wiele dokładniej i łatwiej mogą stosować słowo pisane. Patrz moduł o monitoringu. Notatka i przekaz pisany mają swoje zalety.
Jeśli wraz z uczestnikami odbywacie wycieczke w teren na targ rybny i zapisujecie nazwy różnych rodzajów ryb oraz ich ceny, dokonujecie zapisu. Miesiąc później patrząc na ce ny ryb masz przed oczami ceny ryb takie, jakie były pierwszego dnia. Na zapisie można polegać bardziej niż na pamięci. Jeśli weźmiesz książeczkę lub poster ze spisanymi nazwami i cenami ryb i przekażesz to komuś, kto nie uczestniczył w wycieczce z grupą, to robisz pisemne sprawozdanie.
Podkreślmy raz jeszcze - jest to wiarygodniejsze od pamięci. Owa wiarygodność jest praktycznym i przydatnym skutkiem pisania i czytania.
Dlatego właśnie wycieczka w teren będzie bardziej adekwatna dla społeczności rybackiej, jeśli spisze nazwy i ceny ryb, niz dla hodowców bydła. Aby być praktycznym musisz najpierw (i najlepiej w grupie wraz z uczestnikami) określić zagadnienia najbardziej adekwatne do stylu życia uczestników.
Łatwiej dostrzegą oni wartość nauki pisania i czytania i łatwiej zapamiętają to, czego sie nauczyli.
9. Kładź nacisk na języki i alfabety najpowszechniej używane:
W przypadku podstawowej alfabetyzacji nie powinno mieć znaczenia jakiego języka lub alfabetu używasz w swoim programie nauczania. Żaden nie jest absolutnie lepszy od innych. Wybór powinien opierać się na tym, co ogół społeczności najpowszechniej zna i co rozumie. Raz jeszcze adekwatność i przydatność muszą być głównymi kryteriami wyboru. Musisz znać tę społeczność.
Niekiedy jeden język posługuje się więcej niż jednym alfabetem. Hindi i Urdu, na przykład, są zasadniczo tym samym językiem, przy czym hindi pozostaje pod wpływem hinduizmu a urdu islamu. Alfabet hindi jest pochodną sanskrytu poprzez staroperski, podczas gdy alfabet urdu (pisany od prawej do lewej) jest pochodną arabskiego ale z naleciałościami perskimi. (Sam język jest pochodną perskiego). Współczesny alfabet japoński (japoński posługuje się trzema alfabetami, w tym jednym chińskim) jest matrycą, w której każdy znak jest kombinacją spółgłoski, po której następuje samogłoska. Podobnie jest z 240 literami alfabetu amharskiego w Etiopii. Rozróżnienie między spółgłoską a samogłoską jest oczywiście specyfiką języków europejskich opartych w większości na alfabecie łacińskim.
Możesz posługiwać sie kilkoma alfabetami w pracy, pokazując jak jedno słowo może być zapisane na różne sposoby w zależności od alfabetu. Jedynym wymogiem jest to, aby używane przez ciebie alfabety były powszechnie rozumiane przez społeczność.
W dużej części Afryki używany jest tylko jeden alfabet, oparty na językach europejskich i często wprowadzony przez chrześcijańskich misjonarzy. To, że go używasz nie oznacza, że musisz w sposób demagogiczny kłaść nacisk na "poprawną" europejską ortografie i gramatykę. Powinna kierować tobą zasada, że to, czego uczysz uczestników ma być praktyczne, zrozumiałe i nadające się do użycia (a niekoniecznie "poprawne").
10. Lącz słowo pisane z prostymi obrazkami:
Rozpoznawanie obrazków, być może nieświadome, było częścią twojej własnej nauki czytania. Jeśli umiesz czytać i pisać - a umiesz, skoro czytasz ten tekst - będziesz być może zaskoczony odkrywając, że wielu analfabetów nie potrafi rozpoznać rysunków schematycznych takich, jakie można znaleźć na naszej stronie.
Osoba zupełnie nie umiejąca czytać ani pisać nie ma punktu odniesienia; rysunki są czarno-białe, nie takie, jak w rzeczywistości, są symbolami i są sztuczne. Jednakże stosunkowo łatwo jest się ich nauczyć, łatwiej niż arbitralnych znaków większości alfabetów (oprócz może chińskiego, który opiera sie na obrazkach). Kiedy uczestniczy nauczą się juz rozpoznawać proste, czarno-białe szkice, możesz wprowadzić rysunki do swojego programu.
Projektem może być przygotowanie książeczki lub zestawu posterów zawierających wykonane przez uczestników schematyczne rysunki powszechnie używanych i znanych przedmiotów, właściwych danej społeczności, oraz zapisane poniżej rysunku słowo określające ten sam przedmiot.
Zebranie:
 |
11. Włącz postawy umiejętności liczenia na wczesnym etapie planu nauczania:
Słowo "numeracy" nieczęsto znajduje sie w słownikach. Oznacza ono podstawową umiejetność niezbędną do rozpoznawania liczb, zapisywania ich i używania do liczenia i mierzenia.
Wiele osób nie umiejących czytać ani pisać prozy posiada jednakże podstawową umiejętność liczenia i korzysta z niej gdy posługuje się pieniędzmi. Tym lepiej, może to służyć za punkt wyjścia do nauki czytania i pisania. Inne osoby nie mają tych podstaw. Twój konspekt powinien zawierać naukę liczenia. Włącz cyfry do swojego programu alfabetyzacji. Nie ucz arytmetyki; ucz jak rozpoznawać liczby i jak je zapisywać.
12. Musisz uczy rzeczy praktycznych, do natychmiastowego wykorzystania i przydatnych :
Istnieje wiele podobieństw między alfabetyzacją a słuchową metodą nauki języka mówionego opisaną w innym dokumencie na tej stronie internetowej: Metoda słuchowa.
Ważnym elementem łączącym obie metody jest to, że nie należy uczyć na pamięć i w odcięciu od czynności dnia codziennego. Jeśli chce ci się pić, naucz się jak powiedzieć "daj mi wody" i lepiej to wtedy zapamiętasz. Zwłaszcza, jeżeli po wypowiedzeniu tych słów ktoś poda ci szklankę wody. A co dopiero kiedy napiszesz zdanie "Daj mi wody" i otrzymasz szklankę wody.
Pozytywne wzmocnienie.
Nauka powinna być związana z życiem codziennym. Dlatego ty, jako mobilizator, powinieneś posiąść głęboką wiedzę o społeczności i rzeczach, które są dla niej istotne. Rzeczy te powinny byc podstawą tworzenia treści organizowanego przez ciebie projektu nauczania.
13. Dowiedz się co jest przydatne i interesujące w danej społeczności :
Najpierw musisz się wiele nauczyć o społeczności oraz o najbardziej podstawowych rzeczach i czynnościach wykonywanych w jej obrębie. Następnie musisz nakłonić uczestników do tego samego dzięki czemu staną się bardziej świadomi tego, co się wokół nich dzieje.
Podczas nauki podstaw czytania i pisania nie należy ich obciążać bogatym słownictwem lub nauką zbyt wielkiej ilości znaków alfabetów, których uzywacie. Musisz byc selektywny i wybierać słowa, które określają rzeczy najczęściej przez nich używane.
Zasób słownictwa - treść twojego programu alfabetyzacji - musi być funkcjonalna. Oznacza to, że musi byc praktyczna i adekwatna. Zasób ten różni się w zależności od społeczności. Dlatego ty, jako mobilizator, musisz być dobrze zaznajomiony ze szczegółami życia codziennego zanim zaplanujesz swój program alfabetyzacji. Nie musisz tego robić sam; wypracowujesz to wspólnie z uczestnikami –– ale musisz wiedzieć, co chcesz z nimi wypracować.
14. Unikaj czerpania z konwencjonalnych programów nauczania – opracuj własny:
Jakże kuszące jest, zwłaszcza jeśli dopiero zaczynasz prowadzić program alfabetyzacji, aby pożyczyć książkę z czytankami z pobliskiej szkoły i zacząć z niej uczyć.
Wykaż determinację i unikaj tego podejścia.
Przyjrzyj się dokładnie takiej książce. Jakie słowa zawiera? Ile spośród nich ma związek z tym, co istotne dla uczestników?
Mimo, iż wkłada się wiele wysiłku w dostosowanie podręczników w poszczególnych krajach do obrazu i idei danego kraju, żaden podręcznik nie może odzwierciedlać całej gamy czynności, rzeczy i idei występujących w narodzie; społeczności bardzo się bowiem różnią między sobą. Ponadto, sporządzenie twojej własnej listy słownictwa, w efekcie pracy grupowej z uczestnikami, pomaga im w usamodzielnianiu się i mogą się bliżej identyfikować z wybranym (przez siebie) słownictwem.
Twoim kryterium w doborze metod nie może być to, czy są one konwencjonalne czy nie, ale to, czy rzeczywiście wpływają one na zwiększenie liczby osób piśmiennych w społeczności.
15. Unikaj tradycyjnych, konwencjonalnych, bezużytecznych tematów (np. alfabetu, poezji, dramatu obcojęzycznego):
W systemie szkolnym zazwyczaj uczniowie uczą się całego alfabetu. Czymże jednak jest alfabet? Jest to zestaw znaków, o różnych kształtach, przedstawiających poszczególne dźwięki lub zespół dźwięków.
Alfabet i litery nie stanowią nic praktycznego ani przydatnego w życiu uczestników programu alfabetyzacji. Są trudne do zapamiętania i nie mają związku z życiem codziennym.
Nie ucz alfabetu. Ucz jedynie tych liter, które znajdują się w słowach wybranych jako praktyczne i przydatne do nauczenia (różnych w zależności od społeczności i różnych w zależności od różnych grup tej samej społeczności). Być może uczestnicy nauczą się wszystkich liter alfabetu, lub tylko tych, których będą używać.
Czym jest poezja? Poezja nauczana w szkole została dopasowana do potrzeb uczniów. Zazwyczaj jest bardzo wyrafinowana, a zawsze wysoce niepraktyczna. Jakim pożytkiem może być poezja dla ludzi niepiśmiennych uczących się podstaw? Co z innymi formami literatury? Owszem, czytanie ich może sprawiać przyjemność -- przynajmniej niektórym osobom. Jeżeli nie są praktyczne, dostosowane i przydatne uczestnikom, nie wykorzystuj ich w programie nauczania.
Jeśli któryś z uczestników wykazuje zainteresowanie - zachęć go i wspieraj oraz zasugeruj, aby uczył się poezji, dramatu czy innych gatunków literackich w innych strukturach
16. Nie krytykuj - nigdy; chwal – często:
Patrz moduł o zarządzaniu partycypatywnym: Pozytywna postawa. Tłumaczy on, iż kiedy krytykujemy kogoś, nie poprawi on łatwo czy automatycznie błędu; raczej będzie się starać bronić swojego zdania i mniej chętnie będzie szedł za twoimi wskazówkami. Zasada ta, stosowana tutaj przy zarządzaniu pracownikami i wolontariuszami da się również zastosować przy alfabetyzacji uczestników.
Przygotuj się na to, że uczestnicy będą robić błędy; jest to jedna z ważnych ludzkich cech (która odróżnia ludzi od Boga). Sposób, w jaki zareagujesz na błędy zaważy na tym, z jakim skutkiem będa się od ciebie uczyć. Zachowaj spokój, bądź wyrozumiały, skoncentruj się na osiągnięciach.
Użyjmy przykładu. Załóżmy, że jeden z uczestników starał się napisać: "Kot siadł". Być może wyszło mu: "Kot siat." Przyznaj, że uczestnik zrobił postęp; gdyż wiele wsiłku kosztuje osągnięcie nawet tego rezultatu. Powiedz uczestnikowi, że więcej osób rozpozna "siadł" w zdaniu jeśli napisze "siadł" a nie "siat". (Pomniejszych błędów nawet nie wspominaj).
Ogólnym wzorem reakcji z twojej strony powinno być: "Bardzo dobrze, a możesz zrobić nawet jeszcze lepiej w ten sposób..." (na miejsce kropek wstawisz poprawkę, którą zasugerujesz). Poprawkę możesz zasugerować bez krytyki.
W rzadkich przypadkach uczestnik może zapytać wprost: "Czy ‘siat’ jest źle?" W podstawowej nauce czytania i pisania nie ma "źle". Powiedz mu to. Chodzi tylko o to, że więcej ludzi zrozumie to, co chcesz powiedzieć jeśli napiszesz "siadł" a nie "siat".
Chwal osiągnięcia. Nie stosuj banalnych, nieszczerych pochwał. Naprawde doceń osiągnięcie. Nie jest łatwo rozpoznać znak i umieć go odtworzyć tak, aby był także zrozumiały dla innych. To jest wielkie osiągnięcie.
Zamiast krytykować mówiąc, że coś jest źle, w miły sposób pokaż, jak można to poprawić. Patrz: Kanapka: wkładasz sugestie poprawki (nie krytykę) między pochwały (jak między dwie kromki chleba).
Ważnym hasłem w szkoleniach z zakresu zarządzania jest "Wcale nie musi być źle, żebyś mógł się poprawić." Pamiętaj, że twoi podopieczni będą robić błędy; nie wytykaj im ich, pokazuj im, że nie jest źle i że moga się poprawić.
17. Umożliwiaj uczestnikom przekazywanie tego, czego się sami nauczyli:
Być może sam zauważyłeś, że kiedy się czegos uczymy a następnie musimy to przekazać dalej, to uczymy się lepiej. Pamiętamy dłużej. Rozumiemy głębiej. Poprzez wysiłek aby nauczyć kogoś innego pomagamy sobie samym lepiej zrozumieć daną rzecz.
Uwzględnij to zjawisko w metodologii twojego programu nauczania. Znajdź sposoby aby uczestnicy twojego programu mogli uczyć, pokazywać lub ilustrować to, czego się uczą. Inni uczestnicy mogą na chwilę stać się ich klientami. Może chodzić o coś tak podstawowego, jak wygląd litery "P". Może to być cokolwiek związanego z wycieczką w teren w ramach projektu, np. jak sporządzić broszurę zawierająca listę ryb, ich rozmiary i ceny.
Jeżeli korzystasz z tych dokumentów aby pomóc lokalnym mobilizatorom w przygotowaniu własnego programu alfabetyzacji, daj każdemu z mobilizatorów za zadanie nauczenie innego zasad praktycznej i funkcjonalnej alfabetyzacji. Patrz Metody szkolenia.
W zależności od tego, czy uczestnicy uczą się czytać i pisać, czy są szkoleni jako mobilizatorzy, zasada "nauka przez praktykę" może (i powinna) być rozszerzona o znajdywanie sposobów na nauczenie innych umiejętności i zasad, których uczą się sami. Jeśli im się to umożliwi, nauczą sie tego lepiej.
18. Prowadź uczestników przez obawy i radości odkrywania:
Uczestnicy twojego programu nie będą cię mieć do dyspozycji na zawsze abyś uczył ich wszystkiego, co chcą lub potrzebują wiedzieć o czytaniu i pisaniu. Dlatego dobrze byłoby przygotować ich do tego, by uczyli się nadal sami oraz pokazać im radość płynącą z dalszej nauki.
W alfabetyzacji funkcjonalnej nie istnieje "raz na zawsze". Ludzie mogą uczyć się coraz więcej lub mogą zatrzymać się na dowolnym poziomie. Ty pomogłeś im zacząć od samego początku. To powinno stanowić fundament dla dalszej nauki (np. odmiany lub gramatyki które nie powinny zajmować dużo miejsca w twoich programach).
Jednym z pomysłów, które zaowocowały w innych dziedzinach jest ustalenie czy uczestnicy chcą utworzyć kółko czytelnicze lub stowarzyszenie. Jako kółko mieliby własny zarząd, podejmowaliby decyzje na temat tego, co chcą robić i jak będą sobą kierować. Mogą chcieć zaprosić wolontariuszy, byc może piśmiennych emerytów lub miejscowych specjalistów, lub inne osoby, które mogłyby odwiedzać ich i pokazywać prezentacje na wybrane tematy. Mogą sie przekształcić z czasem w klub czytelniczy, lub klub czytaczy gazet w zależności od tego, jak dobrze nauczyli się czytać i na jakim poziomie.
Kiedy po raz pierwszy pokażesz uczestnikom programu, jak pewne posunięcia piórem po papierze moga przekazywać znaczenie, prawdopodobnie okażą radość i zdumienie, że cos takiego jest możliwe. To dobry moment na zasugerowanie, że nie ma końca odkryciom i że mogą się uczyć nowych rzeczy do końca życia – jeżeli tak zadecydują.
Jeśli uda ci się zaszczepić i/lub pogłebić uczucie zdumienia i zaskoczenia, radości z uczenia się - oddasz sporą przysługę uczestnikom – a także społeczności, która stanie się bardziej samodzielna w miarę, jak coraz więcej jej członków będzie umiało pisać i czytać.
Do Alfabetyzacja i Usamodzielnianie