Tweet Μεταφράσεις:
Català |
ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΤΕΣΠρακτική, Εφαρμοσμένη και Σκόπιμηαπό τον Δρ. Φιλ Μπαρτλμετάφραση Απόστολος ΧατζηλάκοςEκπαιδευτικό ΕγχειρίδιοΕφαρμοσμένη κοινωνική έρευνα ως στήριξη στη διαδικασία της ενδυνάμωσηςΠερίληψη: Το παρόν έγγραφο απευθύνεται στον κινητοποιητή της κοινότητας και στον μάνατζερ του/της. Ερευνητικές μέθοδοι της κοινωνικής επιστήμης στις καθαρές επιστήμες όπως Κοινωνιολογία και Ανθρωπολογία έχουν ως ένα βαθμό ομοιότητα, αλλά είναι κατά βάση διαφορετικές από τις μεθόδους της εφαρμοσμένης επιστημονικής έρευνας που χρησιμοποιείται από τον κινητοποιητή ή τον μάνατζερ. Διατηρώντας την κοινωνική προοπτική είναι απαραίτητο και στα δύο είδη έρευνας, και τα αποτελέσματα της καθαρής έρευνας μπορεί να είναι πολύτιμα για τον επιστήμονα των εφαρμοσμένων επιστημών. Ο κινητοποιητής που εργάζεται στο πεδίο χρειάζεται όμως να εφαρμόσει μεθόδους κατάλληλες για τους συγκεκριμένους σκοπούς του, την ενδυνάμωση των κοινοτήτων και την ανάπτυξη των δυνατοτήτων των οργανισμών. Εφαρμοσμένη Κοινωνική Επιστήμη: Ο διαχωρισμός των επιστημών μεταξύ καθαρών και εφαρμοσμένων είναι χρήσιμος. Η καθαρή επιστήμη στοχεύει στο να εξηγήσει το πως δουλεύουνε τα πράγματα. Η εφαρμοσμένη επιστήμη αποσκοπεί στο να αποσπάσει από τη γνώση κάποια πρακτική χρήση. Ενώ η χημεία είναι μια καθαρή επιστήμη, η Χημική Μηχανική είναι εφαρμοσμένη. Η ενδυνάμωση των κοινοτήτων και η ανάπτυξη των δυνατοτήτων μεταξύ οργανισμών είναι δυο παραδείγματα εφαρμοσμένων κοινωνικών επιστημών. Μολονότι η κινητοποίηση, η ενδυνάμωση, η ανάπτυξη δυνατοτήτων και η εκπαίδευση στη διαχείριση και στο μάνατζμεντ είναι όλες εφαρμοσμένες επιστήμες, δεν είναι το ίδιο όπως η κοινωνική μηχανική. Ο διαχωρισμός μεταξύ καθαρής και εφαρμοσμένης επηρεάζει το πώς διεξάγεται η επιστημονική έρευνα. Μέσα στην καθαρή κοινωνική έρευνα, η Ανθρωπολογία συνήθως εφαρμόζει την παρατήρηση μέσω της συμμετοχής. Σε αυτή τη μέθοδο, ο ανθρωπολόγος πηγαίνει να ζήσει με μία κοινότητα όπου η κουλτούρα είναι διαφορετική από αυτή από την οποία κατάγεται, μαθαίνει τη γλώσσα και τα έθιμα, και συντάσσει αναφορές πάνω στην κουλτούρα αυτής της εξωτικής κοινωνίας. Η παρατήρηση μέσω συμμετοχής (όπως γίνεται στην Ανθρωπολογία) αποτελεί χρονοβόρα διαδικασία. Δεν θα ήτανε πρακτική μέθοδος έρευνας για τον κινητοποιητή που έχει περιορισμένο χρόνο να επιτύχει αποτελέσματα σε μία κοινότητα Σε αντίθεση, η Κοινωνιολογία, συχνά βασίζεται σε ποσοτικές καταμετρήσεις-έρευνες και συνεντεύξεις. Μια ποσοτική κοινωνική έρευνα (όπως στην Κοινωνιολογία) είναι τυπική και ίσως σχετικά άκαμπτη. Η τυπικότητα συχνά θα επηρεάζει το πως οι πληροφοριοδότες απαντούνε στις ερωτήσεις. Η έρευνα τοποθετεί έμφαση στις απόψεις αυτών που απαντούνε. Η έρευνα στην περίπτωση αυτή δεν επιδιώκει να ανακαλύψει το πως λειτουργεί στη βάση της μια κοινότητα, ή ο όποιος κοινωνικός θεσμός και ίδρυμα. Αυτά είναι μονάχα μερικά κοινά παραδείγματα. Γενικά, οι ερευνητικές μέθοδοι στις καθαρές επιστήμες δεν είναι κατάλληλες ή δεν εφαρμόζονται εύκολα στην εφαρμοσμένη επιστήμη (πχ κινητοποίηση, διαχείριση – μάνατζμεντ, ενδυνάμωση). Παρόλα αυτά τα αποτελέσματα της έρευνας της καθαρής επιστήμης, μπορεί να είναι πολύτιμα για τον κινητοποιητή. Δεν είναι άσχημη ιδέα να διαβάζεις δημοσιεύσεις πάνω σε έρευνα καθαρών επιστημών για να δεις τα ευρήματα και να μελετήσεις τις μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν. Αυτή είναι μια καλή σύσταση για τον κινητοποιητή. Για να μάθει ο κινητοποιητής αρκετά για μια συγκεκριμένη κοινότητα ώστε να μπορέσει να συνεισφέρει στην ενδυνάμωση της, ο κινητοποιητής πιθανόν να χρειαστεί να χρησιμοποιήσει άλλη προσέγγιση. Σκοπός της Έρευνας: Για να μάθει ο κινητοποιητής αρκετά για μια συγκεκριμένη κοινότητα ώστε να μπορέσει να συνεισφέρει στην ενδυνάμωση της, ο κινητοποιητής πιθανόν να χρειαστεί να χρησιμοποιήσει διαφορετική προσέγγιση. Ο στόχος του κινητοποιητή είναι να αυξήσει τη δύναμη και την ικανότητα μιας χαμηλού εισοδήματος κοινότητας. Η συνήθης μέθοδος είναι να ενθαρρύνει, να διεγείρει και να καθοδήγησει την κοινότητα στο να εμπλακεί σε προγράμματα όπως πρότζεκτ αυτοβοήθειας που αποσκοπούνε σε σκοπούς που έχουνε οριστεί από τα μέλη της κοινότητας ως υψίστης προτεραιότητας. Για να είναι ο αποτελεσματικός και επιτυχημένος, ο κινητοποιητής θα πρέπει να γνωρίζει το πως είναι οργανωμένη η κοινότητα – τι αλλαγές λαμβάνουν χώρα και τί δομές ή πρότυπα ισχύουν στην παρούσα φάση. Ο κινητοποιητής χρειάζεται να γνωρίζει τον τρόπο με τον οποίο η κοινότητα θα ανταποκριθεί σε διαφόρου ειδών παρεμβάσεις. Θα πρέπει να γνωρίζει το πόσο πιθανό είναι η κοινότητα να μπορέσει να ενωθεί και να επιλέξει μια δραστηριότητα που θα τραβήξει την υποστήριξη όλων των μελών. Ο κινητοποιητής χρειάζεται να γνωρίζει την οικονομία, τις πολιτικές διαδικασίες, την τεχνολογία, τα πρότυπα αλληλεπίδρασης, τις αξίες και τα πιστεύω των μελών της κοινότητας, εν συντομία, την κουλτούρα της κοινότητας. Πληροφορίες πάνω σε όλα αυτά θα βοηθήσει τον κινητοποιητή να είναι αποτελεσματικός στο να επιλέξει στρατηγικές για παρέμβαση ώστε να διεγείρει και να ενεργοποιήσει την κοινότητα να αναπτυχθεί. O διευθυντής ενός προγράμματος για την ενδυνάμωση διαφόρων κοινοτήτων ομοίως χρειάζεται την κοινωνική πληροφόρηση που παράγεται από τους κινητοποιητές που βρίσκονται στο πεδίο. Αυτή η πληροφόρηση δεν θα πρέπει να παραμείνει αποκλειστικά με τον κινητοποιητή και αντίγραφα των αρχείων θα πρέπει να αντιγραφούν και γίνουν διαθέσιμα σε ένα διευθυντή ενός ευρύτερου προγράμματος. Γενική Προσέγγιση ως προς τη Μέθοδο Ο κινητοποιητής χρειάζεται να διαπιστώσει όλα αυτά για την κοινότητα με τρόπο κατά τον οποίο δεν παρεμποδίζεται η ικανότητά του να παρακινήσει την κοινότητα στο να δράσει. Εσύ, ο κινητοποιητής, δεν μπορείς να διαθέσεις ένα χρόνο ή περισσότερο σε συμμετοχική παρατήρηση όπως μπορεί ο ανθρωπολόγος. Ο κινητοποιητής συνήθως δεν μπορεί να οργανώσει μια επίσημη έρευνα, μιας και στερείται προσωπικού και άλλων πόρων και επειδή η διεξαγωγή μιας τέτοιας επίσημης έρευνας θα επηρεάσει τις απόψεις και τη συμπεριφορά των κατοίκων. Κοινωνική έρευνα από εσένα, τον κινητοποιητή, θα πρέπει να είναι ανεπίσημη και να μην είναι εύκολα παρατηρήσιμη (με τρόπους που κάνουνε τους ανθρώπους να νιώθουν άβολα). Παρότι οι παρατηρήσεις δεν χρειάζεται να είναι προγραμματισμένες και αποτέλεσμα τυπικών επιτόπιων σημειώσεων, ο κινητοποιητής χρειάζεται να αφιερώσει χρόνο κάθε βράδυ, μακριά από τους κατοίκους, γράφοντας εκτενείς σημειώσεις διαφόρων ειδών σχετικά με το τι παρατηρήθηκε και αναλύθηκε κατά τη διάρκεια της κάθε ημέρας. Όταν ο κινητοποιητής πραγματοποιεί τέτοιου είδους κοινωνική έρευνα, δεν μπορεί να επιμένει πάρα πολύ σε θέματα ακρίβειας. Ευτυχώς, η ακρίβεια δεν είναι επείγουσα ανάγκη και κατά προσέγγιση τάσεις και πρότυπα μπορούνε να βοηθήσουνε τον κινητοποιητή να σχεδιάσει μια στρατηγική κατάλληλη για την κοινότητα και μπορεί να βοηθήσει τον διαχειριστή – μάνατζερ να σχεδιάσει μια στρατηγική κατάλληλη για την περιφέρεια. Αφιέρωσε Χρόνο στη Συγγραφή: Αφιέρωσε τουλάχιστον μία ή περισσότερες ώρες κάθε μέρα, κάπου όπου θα είσαι απομονωμένος και χωρίς περισπάσεις, ώστε να γράψεις τις παρατηρήσεις σου και την ανάλυση της κοινότητας στην οποία εργάζεσαι. Κράτησε ημερολόγιο στο οποίο θα περιλαμβάνονται όχι μόνο απλά καθημερινά γεγονότα, αλλά επίσης οι παρατηρήσεις σου, οι αντιδράσεις, απαντήσεις, σκέψεις και θεωρήσεις των όσων βλέπεις, ακούς και διαπράττεις. Το γράψιμο σου είναι ένα ουσιώδες και απαραίτητο μέρος της κοινωνικής έρευνας στην κοινότητα. Μην το παραλείψεις. Το γράψιμο βοηθάει. Το γράψιμο βοηθάει στο να οργανώσεις τις σκέψεις σου. Μιας και η κοινότητα είναι κοινωνικό κατασκεύασμα, και δεν είναι δυνατό να δεις το σύνολο αυτής, το γράψιμο σε βοηθάει στο να κατασκευάσεις μια εικόνα της κοινότητας. Πρέπει να αναλύεις τα πράγματα που παρατηρείς, και το γράψιμο σε βοηθάει στην ανάλυση. Συνεισφέρει στο να δεις την κοινότητα στην ολότητά της, πάνω και πέρα από τα άτομα που συναντάς καθημερινά. Επιθεώρησε και ξαναγράψε επίσης. Χρειάζεσαι Κοινωνική Προοπτική: Για να διεξάγεις την έρευνα σου, καθώς επίσης για να είσαι επιτυχημένος ως κινητοποιητής, χρειάζεται να δεις την κοινότητα ως κάτι περισσότερο από μια συλλογή ατόμων. Χρειάζεται να κατανοήσεις την Κοινωνική Προοπτική Αυτό είναι συνέπεια της μεθόδου που υιοθετείς για να κάνεις τις παρατηρήσεις σου καθόσον βρίσκεσαι στην κοινότητα ή με μέλη αυτής, έπειτα γράφοντας άφθονες σημειώσεις σχετικά με τις παρατηρήσεις και τις αναλύσεις σου. Ποτέ δεν θα μπορέσεις να δεις μέσα σε μια φορά μια κοινότητα, μπορείς όμως να την κατανοήσεις ως μια ξεχωριστή οντότητα (Βλέπε την Ιστορία του Ελέφαντα). Με το να γράφεις, μπορείς να συλλογιστείς και να ξανασυλλογιστείς την κοινότητα ως ένα κατασκεύασμα, και να αποκτήσεις μια ποιο πλήρη κατανόηση της συνολικής κοινότητας. Για να την κατανοήσεις καλύτερα, χρειάζεται να λάβεις μια μεγάλη θέαση αυτής στο σύνολο της, και της κοινωνίας ως ολότητας. Θυμήσου ότι η κοινότητα σαν κοινωνιολογικό κατασκεύασμα, είναι πέρα από τα άτομα. Η 'μεγάλη εικόνα' είναι στο μυαλό σου. Η κοινότητα είναι ένα λειτουργικό (ορισμένες φορές δυσλειτουργικό) και εξελισσόμενο σύστημα. Χρειάζεται να 'μεταφράσεις' τις ατομικές παρατηρήσεις σε τμήματα αυτής της ολιστικής θεώρησης, και αυτό γίνεται ποιο αποτελεσματικά καθώς γράφεις τις σημειώσεις σου έπειτα. Οργάνωσε τις παρατηρήσεις σου σε κατηγορίες όπως οι έξι διαστάσεις της κουλτούρας. Αυτό θα σε βοηθήσει να αναγνωρίσεις χαρακτηριστικά που παρέβλεψες, και να διατηρήσεις μια ολιστική θεώρηση της κοινότητας ως μιας οντότητας που υπερτερεί έναντι των ατομικών μελών της. Μπορείς επίσης να οργανώσεις τις παρατηρήσεις σου στα δεκαέξι στοιχεία της ικανότητας.Αυτό θα σε βοηθήσει να παραμείνεις ενήμερος για τις αλλαγές που χρειάζεται να φέρει στην κοινότητα ή μεθοδολογία σου της ενδυνάμωσης. Έρευνα Βιβλιοθήκης: Μη φοβάσαι να αποκτήσεις κοινωνιολογικές πληροφορίες σχετικά με την κοινότητα από καθαρές επιστήμες, συμπεριλαμβανομένων των οικονομικών, της πολιτικής επιστήμης, της γεωγραφίας, της ανθρωπολογίας και της κοινωνιολογίας. Παρόλο που συλλέγονται με σκοπό να προάγουν την επιστημονική κατανόηση, οι πληροφορίες μπορεί να σε βοηθήσουν να πραγματοποιήσεις τους στόχους σου σχετικά με την ενδυνάμωση. Ερεύνησε άρθρα σε κοινωνιολογικά, ανθρωπολογικά και γεωγραφικά ακαδημαϊκά περιοδικά εάν έχεις πρόσβαση σε αυτά. Πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες και το διαδίκτυο είναι δυο καλές πηγές. Μη παραλείψεις στοιχεία απογραφής. Έρευνα πάνω σε παρόμοιες κοινότητες στην ίδια περιφέρεια, με την ίδια εθνική ομάδα και στην ίδια περιοχή, μπορεί να είναι χρήσιμη, διατηρώντας όμως κατά νου ότι παρά τις ομοιότητες με τις άλλες κοινότητες, κάθε κοινότητα είναι ξεχωριστή. Κράτησε σημειώσεις, και εξέτασε – επαλήθευσε μερικές γενικές παρατηρήσεις με τα όσα βλέπεις επιτόπου στο πεδίο. Χάρτες και ακόμη περισσότερα: Στη συγγραφή των σημειώσεων σου για τα όσα βλέπεις και ακούς στην κοινότητα, μη περιορίζεις τον εαυτό σου μόνο στο κείμενο. Από το ξεκίνημα, σχεδίαζε διαφόρου ειδών χάρτες. Ξεκίνησε με τους συνήθεις χάρτες γεωγραφίας, σημειώνοντας τις τοποθεσίες διαφόρων πραγμάτων στην κοινότητα όπως διαφαίνονται από τον ουρανό. Μη σταματάς όμως εκεί. Σχεδίασε διαφόρων ειδών χάρτες, προχωρώντας σε χάρτες χωρίς γεωγραφική βάση. Χρησιμοποίησε τις έξι διαστάσεις της κουλτούρας ως έναν οργανωτικό μηχανισμό. Στην τεχνολογική διάσταση, για παράδειγμα, καθόρισε την κοινότητα ως έναν ζωντανό οργανισμό: Τι καταναλώνει, τι αποβάλλει. Πως συμπεριφέρεται πάνω στα όσα καταναλώνει προτού τα αποβάλλει; Ομοίως, σχεδίασε την οικονομική διάσταση: Που είναι ο πλούτος συγκεντρωμένος; Πως ρέει ο πλούτος; (Διαχώρισε μεταξύ πλούτου και χρήματος). Στην πολιτική διάσταση, καθόρισε τις σφαίρες επιρροής και δύναμης. Συμπεριέλαβε παραδοσιακές, κληρονομημένες, εκλεγμένες, ανεπίσημες, μη αναγνωρισμένες, και άλλους είδους πηγές ικανοτήτων που μπορούνε να αλλάξουν καταστάσεις. Πως κατανέμεται η δύναμη μέσα στην κοινότητα; Πως μετακινείται; Υπάρχουν άτομα που λαμβάνουν τη δύναμή τους από περισσότερες από μία πηγή; Αλλάζουνε ορισμένοι τις πηγές τους; Ποιοι μηχανισμοί συνεισφέρουν στην αλλαγή όλων αυτών; Μη επηρεάζεσαι τυφλά από το τι άλλοι άνθρωποι (συμπεριλαμβανομένου και εμού) πιστεύουν. Να είσαι δημιουργικός Σχεδίασε τους δικούς σου χάρτες. Μοιράσου και σύγκρινε όμως τους χάρτες σου με αυτούς άλλων κινητοποιητών. Εκπαίδευσε τον εαυτό σου να δει την κοινότητα ως έναν ξεχωριστό οργανισμό, με χαρακτηριστικά που είναι περισσότερα από μια συλλογή ατόμων, αλλά αναγνώρισε τις δυνάμεις και τα στοιχεία που συνεισφέρουν στο να έχει η κοινότητα τη δική της ύπαρξη, πέρα και πάνω από τις ζωές των κατοίκων της. Δημιουργώντας Λίστες: Παρότι αρχικά ακούγεται ως βαρετή δραστηριότητα, το να δημιουργείς λίστες είναι ένας χρήσιμος τρόπος να οργανώσεις και να επιθεωρήσεις τις παρατηρήσεις σου, και να επιτύχεις μια βαθύτερη κατανόηση της κοινότητας μέσα από μια κοινωνική προοπτική. Ξεκίνησε να δημιουργείς λίστες, ακόμη και αν δεν τις τελειώσεις μέσα στην ίδια μέρα. Κάνε λίστες πάνω σε οποιουδήποτε είδους παρατηρήσεις έχεις αναφορικά με την κοινότητα. Καθώς κάνεις λίστες γίνεσαι περισσότερο ενσυνείδητος για πράγματα που δεν έχεις παρατηρήσει μέχρι εκείνο το σημείο, και θα προσέχεις περισσότερο σε αυτά την επόμενη φορά που θα βρεθείς στην κοινότητα. Επέστρεψε αργότερα στις λίστες σου και αναθεώρησε και διόρθωσε. Μοίρασε και σύγκρινε τις λίστες σου με άλλους κινητοποιητές. Οι λίστες σου μπορεί να αποτελούνται από άτομα που κατέχουν ρόλους που σχετίζονται με μία από τις διαστάσεις της κουλτούρας. Για παράδειγμα, στην διάσταση της δύναμης (πολιτική διάσταση), ξεκίνησε να δημιουργείς λίστες με όλα τα άτομα που ασκούν εξουσία και επιρροή μέσα στην κοινότητα. Για την οικονομική διάσταση, φτιάξε λίστες με όλους τους εμπόρους της κοινότητας. Κατέγραψε όλους τους τρόπους που μεταφέρεται ο πλούτος εκτός από τη μεταφορά μέσω της χρήσης χρήματος. Κατέγραψε του τρόπους στους οποίους το χρήμα χρησιμοποιείται για να εκτιμηθεί ο πλούτος στην κοινότητα. Κατέγραψε όλα τα πολύτιμα αντικείμενα των οποίων η εκτίμηση της αξίας δεν μπορεί να γίνεται(ή προτιμότερο να μην γίνεται) με χρήματα. Οι λίστες δεν χρειάζεται να αναφέρονται μόνο σε άτομα. Τι θα έλεγες για μια λίστα με τα θρησκευτικά κτίρια (εκκλησίες, τζαμιά, συναγωγές, ναοί, κτίσματα τοπικών θεοτήτων, οίκοι ειδώλων). Τι θα έλεγες για μια λίστα με όλες τις σοδειές που καλλιεργούνται και πωλούνται; Μια λίστα με κοινοτικές εγκαταστάσεις (σχολεία, κλινικές, παροχή νερού, ηλεκτρισμού, συνεδριακά κέντρα, δρόμοι); Σε τελική ανάλυση μπορείς να δημιουργήσεις λίστες με όλες τις λίστες σου. Χρησιμοποίησε αυτές τις λίστες για να ανακαλύψεις πληροφορίες που πιθανόν να παρέβλεψες να συλλέξεις κατά τη διάρκεια των ανεπίσημων δημόσιων συζητήσεων και παρατηρήσεων σου. Σύγκρινε τις λίστες σου με αυτές άλλων κινητοποιητών, και συζήτησε για αυτές με τον μάνατζερ σου. Μάνατζερς, ενθαρρύνετε τους κινητοποιητές σας να δημιουργήσουνε λίστες, και συζητήστε τρόπους να χρησιμοποιηθούνε αυτές οι λίστες ως ένας τρόπος για την παραγγελία κοινωνικής έρευνα σε κάθε κοινότητα. Συμπέρασμα: Η κοινωνική έρευνα ενός κινητοποιητή δεν είναι η ίδια με την έρευνα όπως αυτή γίνεται στις καθαρές επιστήμες (πχ κοινωνιολογία και ανθρωπολογία). Χρειάζεται να είναι γρηγορότερη, ακόμη και αν δεν είναι το ίδιο ακριβής, και χρειάζεται να είναι μην είναι αδιάκριτη στο βαθμό που είναι δυνατό. Δεν είναι η αναζήτηση της γνώσης προς χάριν της γνώσης, αλλά είναι η αναζήτηση πληροφοριών που θα οδηγήσει σε αποτελεσματικούς τρόπους να ενδυναμώσει κάθε κοινότητα. Χρειάζεται να σχεδιάσεις τη δική σου στρατηγική έρευνας, προσαρμόζοντας την στις συνθήκες τις κάθε κοινότητας. Συζήτησε την με άλλους κινητοποιητές στην περιφέρεια σου ή μέσα στον ίδιο οργανισμό, και αντάλλαξε ιδέες και εμπειρίες. Σε αυτό το έγγραφο δίδονται μονάχα γενικές κατευθύνσεις και όχι μια συνταγή για το πως να κάνεις τη δουλειά σου. Πολλά από τα όσα παρατηρείς χρειάζεται να ξανασκεφτείς και να αναλύσεις. Το καθημερινό γράψιμο θα σε βοηθήσει σε αυτό. Δες όλη την έρευνα σου ως μια διαδικασία που θα σε βοηθήσει να κατανοήσεις την κοινότητα μέσα από την κοινωνική προοπτική, και να καταλάβεις περισσότερο για το πως είναι οργανωμένη, τι αλλαγές συντελούνται μέσα σε αυτήν, και πως θα μπορέσεις να την παρακινήσεις στο να αυξήσεις την ικανότητα της. Αυτό το έγγραφο (που επικεντρώνεται στο 'πως' πρέπει να γίνεται η έρευνα σου) συμπληρώνει το έγγραφο Κοινοτική Έρευνα (που επικεντρώνεται στο 'τι' θα πρέπει να περιλαμβάνει η έρευνα σου) ––»«––Δημιουργώντας Χάρτες © Πνευματικά δικαιώματα 1967, 1987, 2007 Φιλ Μπαρτλ
––»«–– |
Αρχική σελίδα |
Πίσω στον κόμβο αυτής της ενότητας |